تهران، ۸ مارس ۱۹۷۹ / ۱۷ اسفند ۱۳۵۷: برای نخستین بار در تاریخ ایران، تجمعی بزرگ به مناسبت روز جهانی زن شکل می‌گیرد. انگیزۀ اصلی این تظاهرات، اعتراض به اجباری شدن حجاب بود. درست یک روز قبل، خمینی صریحاً گفته بود که زنان موظفند در ادارات دولتی و وزارتخانه‌ها «باحجاب باشند.» تظاهرات زنان در نخستین ماه بعد از انقلاب شش روز طول کشید.
در ایران قبل از انقلاب، هفدهم دی به عنوان «روز آزادی زنان» جشن گرفته می‌شد، اما بزرگداشت روز جهانی زن - هشتم مارس/۱۷ اسفند – مرسوم نبود.
اگرچه گفته می‌شود که روز هشتم مارس برای اولین بار در ایران توسط انجمن سعادت نسوان (یا جمعیت پیک سعادت نسوان) به سرپرستی روشنک نوع‌دوست، در سال ۱۳۰۳ خورشیدی در شهر رشت جشن گرفته شد، اما تردید نیست که اولین بزرگداشت گستردۀ روز جهانی زن کمتر از یک ماه بعد از انقلاب ۵۷ برگزار شد.
مریم حسین‌خواه، روزنامه‌نگار و پژوهشگر، در مقالۀ مفصل خود تحت عنوان «اسفند ۱۳۵۷: تظاهرات شش روزه‌ای که حجاب اجباری را به تعویق انداخت»، به نقل از شهین نوایی، یکی از مؤسسان «اتحاد ملی زنان» می‌نویسد: «انقلاب که شد، همه در تدارک برگزاری هشت مارس بودند و در این رابطه کلی تشکل زنان فعال شدند. تعدادی از آنها را به خوبی می‌شناختم که اعضای کنفدراسیون دانشجویان بودند که تازه به ایران برگشته بودند و برخی هم گروه‌هایی که وابسته به برخی گروه‌های کوچک سیاسی چپ بودند.»
اما این تشکل‌های کوچک سخنان آیت‌الله خمینی را پیش‌بینی نکرده بودند. وی، یک روز قبل از هفدهم اسفند اعلام کرد که زنان نباید «لخت» به ادارات دولتی بروند و وظیفه دارند که باحجاب باشند.
این سخنان ناگهان بسیاری از آرزوهای انقلابی زنان فعال را نابود کرد.
در روز پنجشنبه ۱۷ اسفند، به موازات برنامه‌ها و گردهما‌یی‌هایی که در دانشگاه و چند مکان دیگر پیش‌بینی شده بود، تظاهرات زنان در خیابان‌های تهران به طور خودجوش به راه افتاد.
در این روز، زنانی که طبق عادت بدون روسری به سر کار رفته بودند، اجازۀ ورود به محل کار نیافتند. به نظر می‌رسد که بسیار از آنان، بدون تدارک قبلی، مستقیماً به تظاهرات خیابانی جذب شدند.
به نوشتۀ مریم حسین‌خواه، «راهپیمایی بزرگ از مقابل دانشگاه تهران با حدود ۱۵ هزار زن آغاز شد و با سرازیر شدن جمعیت به خیابان به ۵۰ هزار تن رسید.»
در مقابل، گروه‌های «چماق‌دار» و حزب‌اللهی نیز برای سرکوب اعتراضات به خیابان آمدند.
مریم حسین‌خواه می‌نویسد: «این تظاهرات اگرچه بزرگ‌ترین تظاهرات زنان در تاریخ ایران است [...] اما از سویی دیگر، آشکارترین شاهد بر بی‌اهمیت بودن حقوق زنان در جامعۀ آن روز ایران و تنهایی آنها در این اعتراض نیز هست. اکثریت گروه‌های سیاسی انقلابی آن دوران از چپ و لیبرال گرفته تا نیروهای مذهبی و سکولار، زنان معترض به حجاب را با مخالفت یا سکوت‌شان تنها گذاشتند.»
حتی برخی سازمان‌های سیاسی این اعتراضات را به مسخره گرفتند و آن را به «ضدانقلاب» نسبت دادند.
با اینحال، اعتراضات زنان شش روز ادامه یافت تا اینکه به تدریج زیر فشارهای گوناگون از نفس افتاد. در عین حال این اعتراض‌ها به حکومت نوپای انقلابی فهماند که باید اندکی عقب بنشیند.
حجاب اجباری سرانجام در سال ۱۳۵۹ رسمیت یافت.
(در بارۀ تظاهرات شش روزۀ سال ۱۳۵۷، کتاب ارزشمند «خیزش زنان ایران در اسفند ۱۳۵۷»، اثر ناصر مهاجر و مهناز متین، گزارش دقیقی از رویدادها ارائه کرده است.)
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید