طبقۀ متوسط، خطری برای جمهوری اسلامی La classe moyenne, une menace pour le pouvoir en Iran

بخش مهمی از تنش‌های اجتماعی و سیاسی در سال‌های گذشته از ناسازگاری رژیم اسلامی ایران با آرمان‌های طبقۀ متوسط جدید سرچشمه گرفته است. پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند که در آینده ناسازگاری رژیم اسلامی با خواسته‌ها و نیازهای طبقۀ متوسط بیشتر خواهد شد. جمهوری اسلامی به دلیل سرشت دینی‌اش نمی‌تواند با آرمان‌ها و خواسته‌های این طبقۀ پرتحرک و فعال هماهنگ شود.

شنوندگان عزیز، سلام !
Chers auditeurs bonsoir
می‌گویند حکومت‌های ستمگر، متعصب، نادان و اصلاح‌ناپذیر چندان دیر نمی‌پایند. این حکومت‌ها سرانجام در تعارض آشتی‌ناپذیر با گروه‌هایی از مردم قرار می‌گیرند و زیر فشار سرکشی‌ها و مخالفت‌های آنان یا تن به تحول ریشه‌ای و ساختاری می‌دهند و یکسره تغییر می‌کنند و یا سرنگون می‌شوند. یکی از نیروهای اجتماعی که از صد سال پیش تاکنون سبب‌ساز و عامل تحول سیاسی و اجتماعی در ایران بوده، نیرویی است که جامعه‌شناسان زیر عنوان طبقۀ متوسط از آن یاد می‌کنند. ایدۀ حکومت مشروطه‌ نخستین بار به میان این طبقه راه یافت. جنبش مشروطه‌خواهی را همین طبقه به راه انداخت و پیش برد. در سال‌های پر تب و تاب 1320 تا 1332 نیز طبقۀ متوسط ایران فعال‌ترین طبقۀ اجتماعی در همۀ عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و هنری بود. زمینه‌های فکری و فرهنگی انقلاب 1357 را نیز همین طبقه فراهم آورد.

On appelle « classe moyenne » un ensemble de populations hétérogènes qui se situent entre les classes populaires et les classes aisées. Il n’y a pas de consensus sur les frontières exactes de cet ensemble et la notion varie suivant les pays et les époques. Toutes les professions intermédiaires font partie de cette classe qui a commencé à se distinguer progressivement après l’avènement des temps modernes, et qui s’est développée au rythme de la modernisation et de l’urbanisation. Malgré sa fluidité due à sa position intermédiaire, elle est souvent à l’origine de nombreux changements dans les sociétés, changements d’ordre sociétal et mental

درست است که طبقۀ متوسط را در درجۀ نخست با جایگاه اقتصادی آن تعریف می‌کنند، اما اهمیت آن بیشتر در زمینۀ فرهنگ و سیاست است. این طبقه، به سبب آنکه طیف ناهمگونی از جمعیت شهری را دربرمی‌گیرد، خواسته‌های اقتصادی یکپارچه و همگون ندارد. سهم آن در نظام اقتصادی کشورها به ویژه در کشورهایی مانند ایران که اقتصاد تک‌محصولی دارند به اندازۀ سهم آن در تحول فرهنگ و سیاست نیست. از همین رو، حکومت‌ها بیشترین تهدید سیاسی و فرهنگی را معمولاً از جانب این طبقه احساس می‌کنند، زیرا اصلاحات اساسی سیاسی و فرهنگی را در زمان‌های گوناگون قشرهایی از این طبقه طلب می‌کنند. این طبقه بیش از هر طبقۀ اجتماعی دیگر از جریان‌ها و دگرگونی‌های فرهنگی در جهان اثر می‌پذیرد. اگر به جنبش‌های اجتماعی و سیاسی یک قرن اخیر ایران بنگریم، نقش تعیین کنندۀ قشرهای پیشرو این طبقه را در آن جنبش‌ها به روشنی می‌بینیم.

Certains sociologues, ne prenant en compte que le facteur économique, parlent des « classes moyennes » au pluriel avec une classe moyenne inférieure et une classe moyenne supérieure. Il est évident que le niveau de vie est un critère important de définition d’une classe sociale, mais dans le cas de la classe moyenne, il faut aussi prendre en considération le ressenti des individus. Car, très active dans les domaines de la culture et de la politique, elle peut englober des acteurs culturels et politiques provenant de différentes couches sociales. Dans l’Iran actuel, la majeure partie de la population urbaine considère faire partie de cette classe tout en ayant le sentiment d’en sortir par le bas

در جنبش مشروطه‌خواهی طبقۀ متوسط سنتی فعال بود، هرچند با مطالعۀ تاریخ آن دوره نشانه‌های ظهور عناصری از طبقۀ متوسط جدید را نیز می‌بینیم که جریان تجددخواهی را در آن جنبش نمایندگی می‌کردند. اما طبقۀ متوسط به معنای امروزین آن با نوسازی رضاشاه و ایجاد ارتش و نظام اداری جدید پدید آمد. رشد دیوانسالاری و توسعۀ آموزش به شیوۀ غربی و نیاز روزافزون به مدیر و کارشناس در عرصه‌های گوناگونِ جامعه به پیدایش و گسترش این طبقه با ویژگی‌های فرهنگی کم و بیش مشخص انجامید. معلمان، استادان، پزشکان، مهندسان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، افسران و درجه‌داران ارتش و کارمندان اداری، گروه‌های اجتماعی پدیدآورندۀ این طبقه بودند. جریان نوسازی را در ایران دورۀ پهلوی‌ها همین طبقه پیش برد. اما پس از چندی آرمان‌های فرهنگی و اجتماعی‌اش را با خودکامگی سیاسی ناسازگار یافت.

Depuis l’émergence de la classe moyenne moderne en Iran, les pouvoirs politiques successifs ont été incapables de répondre à ses aspirations politiques et culturelles, raison pour laquelle ils ont été tous désavoués par elle. Un désaveu qui leur a été fatal. Le refus par le régime impérial de l’ouverture politique réclamée par cette classe pendant des décennies a abouti à une révolution qui lui a été certes défavorable. Face aux aspirations légitimes de cette classe incontournable, la République islamique semble commettre les mêmes erreurs et se trouve en ce moment dans un embarras encore plus grand que celui dans lequel s’était enlisé le régime du shah

خواسته‌های طبقۀ متوسط جدید با خواسته‌های طبقۀ متوسط سنتی نه تنها یکی نیست بلکه گاه متضاد است. جمهوری اسلامی از نظر فرهنگی و سیاسی تاکنون بیشتر با خواسته‌های طبقۀ متوسط سنتی سازگار بوده است. مطالعات نشان می‌دهند که بخش مهمی از تنش‌های اجتماعی و سیاسی در سال‌های گذشته از ناسازگاری رژیم اسلامی ایران با آرمان‌های طبقۀ متوسط جدید سرچشمه گرفته است. این طبقه در چند دهۀ اخیر با توسعۀ شهرنشینی در ایران گسترش بی‌سابقه‌ای یافته است. مجموعه‌ای از اصول و هنجارهای رفتاری، پسندهای هنری، دلبستگی‌های ذوقی، مشغله‌های ذهنی، شیوه‌های حضور چه در فضای عمومی و چه در فضای خصوصی، این طبقه را از طبقات دیگر اجتماعی متمایز می‌کند. جمهوری اسلامی به دلیل سرشت دینی‌اش تاکنون نتوانسته است با آرمان‌ها و خواسته‌های این طبقۀ پرتحرک و فعال هماهنگ شود. نارضایی از نظام حاکم در میان این طبقه بیشتر و شدیدتر است.

L’incapacité du régime islamique à répondre aux aspirations de la classe moyenne est la cause principale des tensions incessantes auxquelles nous assistons depuis l’avènement de ce régime. Sous la République islamique, la classe moyenne a connu un essor important sans que ses revendications culturelles et politiques soient prises en compte, ce qui est un paradoxe, une situation inextricable qui d’une part accable cette classe et d’autre part embarrasse le pouvoir. Ainsi, le régime islamique se trouve en porte à faux avec la classe moyenne qui se développe du fait de la politique de modernisation à laquelle il est contraint

پژوهشگران پیش‌بینی می‌کنند که در آینده ناسازگاری رژیم اسلامی با خواسته‌ها و نیازهای طبقۀ متوسط بیشتر خواهد شد. کنشگران سیاسی و فرهنگی برخاسته از این طبقه به دامنۀ فعالیت‌ها و خواسته‌های خود خواهند افزود. آیا می‌توان امیدوار بود که رهبران جمهوری اسلامی آمادگی هماهنگی و سازگاری با این طبقه را داشته باشند؟

Les études montrent que dans les mois et les années qui viennent, les tensions entre la République islamique et la classe moyenne vont s’amplifier. Les acteurs politiques et culturels issus de cette classe seront plus actifs et plus revendicatifs. Peut-on espérer que les tenants du pouvoir en Iran leur prêtent une oreille attentive

شاد و خرم باشید!

Je vous souhaite santé, bonheur et prospérité
Et j’espère vous retrouver dans la prochaine émission