فرانسه، پشتیبان بی قید و شرط ارمنستان

روز جمعه ۲۳ فوریه ۲۰۲۴ برابر با چهارم اسفند ۱۴۰۲ خورشیدی هم‌زمان با سفر رسمی سِباستیَن لُکوُرنو، وزیر دفاع فرانسه، به ارمنستان، سربازان فرانسوی آموزش سربازان ارمنی را در نبردهای پیاده و کوهستانی آغاز کردند. لوموند، روزنامۀ پرتیراژ فرانسه، در گزارشی نوشت: این آموزش رزمی نخستین تجسم عملیاتیِ همکاری دفاعی فرانسه با ارمنستان است که از اوایل فوریه با احتیاط تمام آغاز شده و قرار است یک ماه طول بکشد، اما ممکن است در آینده تمدید شود.

روز جمعه ۲۳ فوریه ۲۰۲۴ برابر با چهارم اسفند ۱۴۰۲ خورشیدی هم‌زمان با سفر رسمی سِباستیَن لُکوُرنو، وزیر دفاع فرانسه، به ارمنستان، سربازان فرانسوی آموزش سربازان ارمنی را در نبردهای پیاده و کوهستانی آغاز کردند. via REUTERS - PHOTOLURE

تا چندی پیش ارمنستان در جنگ با جمهوری آذربایجان از پشتیبانی نظامیِ روسیه برخوردار بود. اما روسیه در حملۀ برق آسای آذربایجان به قره باغ کوهستانی در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۳  که به تسلیم جدایی‌طلبان ارمنی و تسخیر کامل آن سرزمین در نوامبر ۲۰۲۳ انجامید، از ارمنستان پشتیبانی نظامی نکرد زیرا خود درگیر جنگ با اوکراین بود. با این حال، رهبران ارمنستان هنوز از پشتیبانی روسیه قطع امید نکرده‌اند  و به همین سبب، روز جمعه وزیر دفاع ارمنستان در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که حضور وزیر دفاع فرانسه در ارمنستان و همکاری نظامی دو کشور برضد یک کشور ثالث نیست.

وزیر دفاع فرانسه نیز اعلام کرد که این همکاری نشانۀ یک استراتژی ژئوپلیتیکی نیست و با این سخن اطمینان داد که کشورش قصد ندارد در حوزۀ نفوذ روسیه وارد شود. اما این همکاری نظامی به نوعی دور شدن جمهوری ارمنستان از «سازمان پیمان امنیت جمعی» به رهبری روسیه است. این همکاری به هر حال خواست رهبران ارمنستان است، زیرا بی‌عملی روسیه در حملۀ اخیر جمهوری آذربایجان به قره باغ کوهستانی آنان را به این نتیجه رساند که برای تقویت نیروی دفاعی خود باید به قدرت‌های دیگر نزدیک شوند.

البته همکاری‌های دفاعی ارمنستان با قدرت‌های دیگر با فرانسه آغاز نشد. این کشور از سال ۲۰۱۹ با هند نیز همکاری نظامی دارد، به ویژه از آن رو که هند بخش بزرگی از تجهیزات نظامی‌اش‌ را از شوروی سابق وارد کرده و اکنون خود صنعت دفاعی پیشرفته‌ای دارد.

رهبران ارمنستان با دیدن بی‌عملی روسیه در حملۀ اخیر آذربایجان به قره باغ کوهستانی دو گام مهم دیگر نیز در جهت کاستن از وابستگی نظامی و سیاسیِ کشورشان به روسیه برداشتند. از سویی، چنان که نخست وزیر آن کشور روز جمعه ۲۳ فوریه اعلام کرد، عضویت کشورشان را در «سازمان پیمان امنیت جمعی» به رهبری روسیه به حال تعلیق درآوردند و از سوی دیگر، تصمیم گرفتند ارمنستان از اول فوریه رسماً به عضویت «دیوان کیفری بین‌المللی » درآید، کاری که پوتین را چندان خوش نیامد چنان که سخنگوی کرملین آن را «تصمیمی بد» توصیف کرد.

آشفتگی روس‌ها از پیوستن ارمنستان به دیوان کیفری بین‌المللی به این سبب است که آن دیوان در ۱۷ مارس ۲۰۲۳ حکم جلب ولادیمیر پوتین را به اتهام جنایت جنگی به دلیل دست‌داشتن در ربودن کودکان اوکراینی و انتقال آنان به روسیه صادر کرده است.

تاکنون در کشاکش‌های میان آذربایجان و ارمنستان، فرانسوی‌ها پشتیبانی‌شان را از ارمنستان دریغ نکرده‌اند. در توضیح این وفاداری کارشناسان از دو علت اساسی سخن می‌گویند: نخست پیوندهای محکم تاریخی میان ارمنی‌ها و فرانسوی‌ها و دیگر حضور نیم میلیون ارمنی در فرانسه.

گروه‌های بزرگی از ارمنی‌های فرانسه بازماندگان ارمنی‌هایی هستند که از کشتار عثمانی‌ها جان به در بردند. پس از امضای عهدنامۀ لوزان در ۲۴ ژوئیۀ ۱۹۲۳ نیز که به گفتۀ بسیاری از مورخان، ترکیۀ آتاترک با شعار یک کشور، یک سرزمین، یک دین، یک زبان و یک قوم از دل آن بیرون آمد، گروه‌های دیگری از ارمنی‌های آسیای صغیر به فرانسه آمدند.

در آن زمان، کشور فرانسه تازه از جنگ جهانی اول بیرون آمده بود و نیاز به نیروی کار داشت. به همین سبب، نه تنها ارمنی‌های آسیای صغیر بلکه پناهنگان ارمنی مصر و لبنان را نیز که با انبوهی از قایق‌ها به مارسی می‌رسیدند با آغوش باز پذیرفت. کُمونتۀ ارمنی‌های فرانسه خیلی زود به یکی از کُمونته‌های‌ فعال و اثرگذار آن کشور تبدیل شد. امروز ده‌ها تن از فرزندان مهاجران ارمنی‌ در فرانسه جزو شخصیت‌های نامدار این کشورند و در عرصه‌های گوناگون حیات اجتماعی‌ فرانسه به مراتب عالی رسیده‌اند.

حضور چشمگیر و برجستۀ آنان در مطبوعات، سینما، موسیقی، سیاست، اقتصاد، ورزش و دیگر عرصه‌های مهم حیات اجتماعی فرانسه نشانۀ اهمیت این کُمونته در جامعۀ فرانسه است. کم و بیش همۀ جریان‌های سیاسی این کشور از راست افراطی تا چپ رادیکال ارمنی‌ها را خودی می‌دانند. گفته می‌شود ارمنی‌های فرانسه تنها مهاجران یا مهاجرزادگان ساکن فرانسه اند که فرانسوی‌ها در سخن گفتن از آنان از اصطلاح «خارجی‌تبار» استفاده نمی‌کنند.

فرانسه از ژانویه ۲۰۰۱ کشتار جمعی ارمنیان را به دست دولت عثمانی با عنوان «نسل کشی» به رسمیت می‌شناسد. برای آنکه این شناسایی جنبۀ ظاهری ونمادین نداشته باشد، فرانسوی‌ها در سال ۲۰۱۱ قانونی گذراندند که برپایۀ آن هرکسی منکر نسل کشی ارمنیان شود به یک سال زندان و پرداخت ۴۵۰۰۰ یورو غرامت محکوم می‌شود.

در پاریس و مارسی و بعضی دیگر از شهرهای فرانسه که باهمستان‌های ارمنی در آن‌ها زندگی می‌کنند، چندین کلیسای ارمنی وجود دارد. در فرانسه، ارمنی‌ها مطبوعات، رادیو و تلویزیون خاص خود را نیز دارند. در بعضی محله‌های پاریس و مارسی دبستان‌ها و کودکستان‌های دوزبانۀ ارمنی و فرانسوی وجود دارند.

با توجه به همۀ این واقعیت‌هاست که فرانسوی‌ها به یاری ارمنستان شتافته‌اند و می‌کوشند تاجایی که می‌توانند کشورهای اروپایی را با خود همراه کنند. اما در کشاکش‌های آذربایجان و ارمنستان اتحادیۀ اروپا مانند آمریکا به ناظری کم و بیش بی‌طرف تبدیل شده و به این بسنده کرده است که دو کشور را به خویشتنداری دعوت کند.