مدتی است بعضی از ناظران بین‌المللی و سیاست‌شناسان از سال ۲۰۲۴ میلادی زیر عنوان سال بی‌همتای دموکراسی یاد می‌کنند. در این سال که کمی بیش از دو هفته پیش آغاز شده، در مجموع، ۷۶ انتخابات بزرگ در سراسر جهان برگزار خواهد شد. از ایالات متحد آمریکا تا اتحادیۀ اروپا از هند تا روسیه، از الجزایر تا ونزوئلا و ده‌ها کشور دیگر جهان، نزدیک به چهار میلیارد رأی دهنده به پای صندوق‌های رأی خواهند رفت. البته در بعضی از این کشورها دموکراسی جنبۀ ظاهری دارد.
سال ۲۰۲۴ در عین حال، سال رشد و پیشروی بی سابقۀ پوپولیسم یا «عوام‌گرایی» در بسیاری از کشورهای جهان از جمله آمریکا و کشورهای اروپایی است و این پدیده بسیاری از ناظران و کارشناسان را نگران کرده است. زیرا به قدرت رسیدن پوپولیست‌ها یا عوام‌گرایان به ویژه در دموکراسی‌های بزرگ جهان نه تنها به نظام‌های سیاسی آن کشورها آسیب خواهد رساند، بلکه راه را برای یکه تازیِ نظام‌های خودکامه در جهان هموار خواهد کرد.
پوپولیسم یا «عوام‌گرایی» از ویژگی‌های جامعه‌های درگیر در بحران سیاسی است. هنگامی که سیاستمداران کارآزموده و احزاب سیاسیِ سنتی برنامه‌ای برای حل مسائل و مشکلات جامعه ندارند، عوام‌گرایان با وعده های دروغین به میدان می‌آیند و گروه‌های بزرگی از رأی دهندگان را به سوی خود جلب می‌کنند. برای مثال، آنچه امروز در حیات سیاسی ایالات متحد آمریکا می‌گذرد برای بسیاری از ناظران و کارشناسان نگران کننده است.
پنجم نوامبر امسال انتخابات ریاست جمهوری آن کشور برگزار خواهد شد. با توجه به نظرسنجی‌ها احتمال دارد دونالد ترامپ دوباره به کاخ سفید بازگردد. به گفتۀ دوُمینیک دوُ ویل پَن، نخست وزیر و وزیر امور خارجۀ پیشین فرانسه، آنچه هم‌اکنون در حیات سیاسی بزرگ ترین دموکراسی جهان می‌گذرد، برای دموکراسی به طور کلی به ویژه در مقابله با خودکامگی و یکه تازی در جهان امیدبخش نیست.
کارشناسان علم سیاست حتی پیشگویی‌ها دربارۀ انتخاب مجدد کسانی مانند ترامپ و پوتین را سبب‌ساز ناامنی و تشدید بحران در جهان می‌دانند و بر این عقیده‌اند که پیروزی آنان در نهایت به سود نظام‌های خودکامه مانند جمهوری اسلامی تمام خواهد شد.
به عقیدۀ دوُمینیک دوُ ویل پَن، نتایج انتخابات پارلمان اروپا در سال ۲۰۲۴ نه تنها برای کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا بلکه برای بیشتر کشورهای جهان دارای اهمیت است. از نظر این سیاستمدار کارآزموده، در اوضاع و احوال کنونی جهان، اروپا و مبارزۀ اروپاییان برای پاسداری از دموکراسی بیش از همه اهمیت نمادین دارد.
بیشتر کارشناسان علم سیاست بر این عقیده‌اند که خطری که اساس دموکراسی‌ها را تهدید می‌کند، جریان‌های پوپولیست یا عوام‌گرا هستند. فصل مشترک همۀ این جریان‌ها دشمنی با سرآمدان به منظور فریب تودۀ عوام جامعه است. با نگاهی به گذشتۀ سرشناس‌ترین سیاستمداران عوام‌گرا این حقیقت را به روشنی می‌توان دید.
در سپتامبر ۱۹۸۷ دونالد ترامپ پیش از انتشار زندگی‌نامه‌اش صفحه‌ای را در چندین روزنامۀ آمریکایی خریداری کرد تا نامۀ سرگشاده‌اش را «به تودۀ مردم آمریکا» به چاپ برساند. در آن نامه او برای به حرکت درآوردن اقتصاد راکد آمریکا «انزواطلبی» را به رأی‌دهندگان آمریکایی پیشنهاد کرد. او در ژوئن ۲۰۱۵ هنگامی که نامزدی‌اش را برای انتخابات مقدماتی حزب جمهوری‌خواه با شعار عوامفریبانۀ «عظمت را دوباره به آمریکا بازگردانیم» اعلام کرد، خود را نجات دهندۀ آمریکای رو به زوال نامید که فساد سرآمدان و نظام ناعادلانۀ انتخاباتی آن را سست و ناتوان کرده است.
ولادیمیر پوتین نیز هنگامی که در ماه مه سال ۲۰۰۰ در ۴۷ سالگی زمام امور کشورش را در مقام رئیس جمهور در دست گرفت، خود را نجات دهندۀ روسیه خواند و مدعی شد که قدرت و عظمت را به روسیه بازمی‌گرداند و برای به انجام رساندن مأموریتش از همان آغاز راه خودکامگی در پیش گرفت و سرآمدان سیاسی و فرهنگیِ دموکراسی‌خواه روسیه را یکی پس از دیگری از سر راه خود برداشت.
نارندرا موُدی، نخست وزیر هند، یکی دیگر از سیاستمداران پوپولیست جهان است. او نیز با نواختنِ تودۀ عوام هندو و دشمنی با سرآمدان جامعه به ویژه سرآمدان حزب کنگره به میدان آمد و اکنون یکی از پرطرفدارترین رهبران سیاسی جهان است. بیگانه‌هراسی و تأکید پیوسته بر خطر قدرت‌های خارجی و اقلیت‌های قومی و دینی داخلی یکی از اهرم‌های اصلی سیاست اوست. بعضی از طرفدارانش او را دارای توانایی‌های اَبَرانسانی می‌دانند.
به عقیدۀ کارشناسان هند، با به قدرت رسیدن موُدی در سال ۲۰۱۴، دموکراسی هند تبدیل به «دموکراسی قومی» شد که در آن هندوها جایگاه برتری نسبت به دیگر اقلیت‌های قومی و دینی پیدا کردند. این اقلیت‌ها دارای حقوق برابر و یکسان با هندوها نیستند. امروز گروه‌هایی از ناسیونالیست‌های هندو به صورت شبه‌نظامیان در خیابان‌ها و دانشگاه‌های هند گشت می‌زنند تا از معاشرت مردان جوان مسلمان با دختران جوان هندو جلوگیری کنند. آنان هم‌چنین مسلمانان را از سکونت در محله‌های هندونشین باز می‌دارند.
کارشناسان احتمال به وجود آمدن چنین وضعی را در بعضی از کشورهای اروپایی بعید نمی‌دانند. برای مثال، یکی از شعارهای راست افراطی در فرانسه ارجحیتِ ملی (یا برتر شماری ملی) است. کم‌تر کسی به توضیحاتی که رهبران راست افراطی دربارۀ این شعار می‌هند، توجه می‌کنند. این شعار بر حق تقُدم فرانسویانِ «اصیل» بر مهاجران فرانسوی شده تأکید می‌کند. به عبارت دیگر، اگر قدرت به دست راست افراطی بیفتد، فرانسویان خارجی‌تبار به‌ویژه غیراروپاییانِ فرانسوی شده رسماً به شهروندانِ درجه دو تبدیل خواهند شد.
پی‌یر روزانوَلوُن، مورخ و جامعه‌شناس فرانسوی، معتقد است که ایجاد نهادهای دموکراتیک برای برقراری دموکراسی در یک کشور کافی نیست. آنچه بیش از همه اهمیت دارد، «روح دموکراسی» است که باید در میان مردم جایگیر شود. وظیفۀ اصلی سیاستمداران و سرآمدان پاسداری از «روح دموکراسی» است.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید