عادی شدن روابط ایران و عربستان سعودی نیازمندِ خانه تکانیِ تاریخی است
نتشر شده در:
گوش کنید - ۱۰:۱۰
پنجشنبه نهم تیرماه برابر با سی‌ام ژوئن وزیر امور خارجۀ عراق در مصاحبه با «العربیة» از آغاز گفت و گوها میان ایران و مصر و نیز میان ایران و اردن خبر داد و افزود: کشورش پیشنهاد کرده است مذاکرات میان ریاض و تهران نیز به گفت و گوی علنی و عمومی تبدیل شود. مذاکرات ایران و عربستان در سطح امنیتی از فروردین ۱۴۰۰ خورشیدی آغاز شده است. چهار دور مذاکرات در سال ۱۴۰۰ و دور پنجم آن در اوایل اردیبهشت‌ماه امسال در بغداد برگزار شد.
روابط دیپلماتیک دو کشور در دی ماه ۱۳۹۴ پس از حمله به کنسولگری عربستان سعودی در مشهد و سفارت آن کشور در تهران قطع شد. آن حملات واکنش پیروانِ علی خامنه‌ای بود به اعدام شیخ نَمر، فقیه شیعۀ عربستانی، به دست دولت سعودی به جرم «اقدام علیه امنیت ملی».
کشاکش و اختلاف میان دو دولتِ جمهوری اسلامی و عربستان سعودی از فردای انقلاب اسلامی ایران با به قدرت رسیدن روح‌الله خمینی و آخوندهای شیعه آغاز شد. علت‌های اصلیِ اختلاف میان دو کشور یکی دو تا نیست. تفسیرهای جداگانه و متضادِ رهبران آن دو از اسلام؛ کوشش آنان برای به دست گرفتن رهبریِ جهان اسلام؛ سیاست‌های نفتیِ جداگانه و گاه متضاد؛ رابطه با آمریکا و کشورهای غربی؛ پشتیبانیِ همه جانبۀ ایران از جنبش‌های شیعی در کشورهای عربی و گاه برانگیختن شیعیان به درگیری و ستیز با دولت‌های سُنی‌مذهب آن کشورها؛ حمایت عربستان سعودی از سرکوب شیعیان در کشورهای عربیِ سنی‌مذهب، از جمله علت‌هایِ اختلاف و کشاکش میان دو کشورند.
با چند مثال مشخصِ تاریخی بهتر می‌توان ابعاد اختلاف میان دو کشور را نشان داد. در جنگ ایران و عراق عربستان سعودی بی‌هیچ درنگی به حمایت از صدام حسین برخاست.
در ایام حج سال ۱۳۶۵ خورشیدی (۱۹۸۶ میلادی) مأموران عربستان سعودی در چمدان‌های کاروانِ حُجاج ایرانی ۱۵۰ کیلو مواد منفجرۀ قوی کشف کردند که به احتمال زیاد برای عملیات بمب‌گذاری تهیه و منتقل شده بود. آیت‌الله منتظری در نامه‌ای به خمینی نوشت: سپاه برای انتقال مواد منفجره به عربستان از ساک‌های زائران بدون اجازه آن‌ها استفاده کرد.
آن حادثه زمینه ساز رویداد حج سال ۱۳۶۶ شد. در آن سال حُجاج ایرانی در مناسک حج با دادن شعارهای سیاسی تظاهراتی در مکه به راه انداختند. به گفتۀ محمد ری‌شهری، دادن شعارهای سیاسی در مناسک حج زیر عنوانِ «اعلان برائت از مشرکین» از بدعت‌های خمینی بود.
در درگیری‌های خونین آن سال میان تظاهرکنندگان و پلیس عربستان سعودی ۲۷۵ تن از زائران ایرانی، ۴۵ تن از زائران کشورهای دیگر و ۸۵ تن از نیروهای پلیس عربستان سعودی کشته و بسیاری دیگر زخمی شدند.
در ۱۳۹۰ خورشیدی (۲۰۱۱ میلادی) وزارت دادگستری آمریکا نیروی قدس سپاه پاسداران را متهم به برنامه ریزی برای ترور سفیر عربستان در خاک آمریکا کرد.
در ۱۳۹۱ خورشیدی (۲۰۱۲ میلادی) وزارت کشور عربستان سعودی ۱۸ ایرانی را به جرم حمل چند تُن هروئین و حشیش و تلاش برای وارد کردن آن به خاک عربستان گردن زد. ایرانیان مجرم اعتراف کرده بودند که از ایران آمده‌اند و قصد داشتند در هماهنگی با باندهای مسلح مواد مخدر را از راه سواحل شرقی عربستان سعودی وارد آن کشور کنند.
در جنگ داخلی سوریه، ایران به پشتیبانی نظامی و مالی از بشار اسد، و عربستان سعودی به حمایت از نیروهای شورشیِ ضد دولت پرداختند. در جنگ داخلی یمن که در سال ۲۰۱۴ میلادی آغاز شد، ایران با حمایت از شورشیان حوثی که شیعیان زیدی اند، وارد کارزار شد.
برای جلوگیری از پیشروی حوثی‌ها و مداخلۀ روزافزون ایران در یمن در ۲۶ مارس ۲۰۱۵ عربستان سعودی در رأس ائتلافی از کشورهای سنی‌مذهبِ عرب از جمله مصر، سودان، مراکش و کشورهای عضو «شورای همکاری خلیج فارس» به جز عمان، حملات هوایی به مواضع حوثی‌ها را در غرب یمن به ویژه فرودگاه بین المللی الرحابه و کاخ ریاست جمهوری در صنعا آغاز کرد.
لبنان یکی دیگر از عرصه‌‌های کشاکش میان عربستان سعودی و جمهوری اسلامی است. از زمان تشکیل سازمان سیاسی- نظامیِ حزب‌الله در لبنان، آن کشور به صحنۀ رقابت عربستان سعودی و جمهوری اسلامی تبدیل شده است. حزب‌الله به دنبال چیرگیِ دینی و ایدئولوژیک بر لبنان است و می‌خواهد آن کشور را در وابستگی به جمهوری اسلامی ایران و به عنوانِ بخشی از پروژه ولایت فقیه سازماندهی و اداره کند. اما عربستان سعودی و بیشتر کشورهای سُنی‌مذهب عربی مخالف تسلط حزب‌الله بر لبنان‌اند. از مارس ۲۰۱۶ عربستان سعودی، قطر، امارات متحد عربی، عُمان و کویت حزب‌الله را سازمانی تروریست می‌شناسند.
عراق نیز پس از برچیده شدن حزبِ بعث در آن کشور به یکی از میدان‌های رقابت جمهوری اسلامی و عربستان سعودی تبدیل شد. جمهوری اسلامی از همان آغاز به دفاع و حمایت از جریان‌های شیعی و سیاستمداران شیعۀ آن کشور پرداخت و عربستان سعودی به جریان‌‌ها و سیاستمدارانِ عرب سنی‌مذهب آن کشور روی آورد. برای مثال، در ۲۰۰۶ ایران از نخست وزیری «نوری المالکی»، سیاستمدار شیعه‌مذهب پشتیبانی کرد. در حالی که عربستان سعودی از رقبای او و در درجۀ نخست از سُنی‌مذهبان حمایت می‌کرد.
در انقلاب مصر در سال ۲۰۱۱ ایران از برکناری حُسنی مبارک و سپس از ریاست جمهوری محمد مُرسی حمایت کرد. در حالی که عربستان سعودی مخالف برکناری حُسنی مبارک بود و در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۲ به حمایت از احمد شفیق، سیاستمدارِ نظامی مصری و رقیب محمد مُرسی، برخاست.
باید دید با این پیشینۀ اسفناک، روابط دو کشور چگونه به حال عادی بازخواهد گشت. به گفتۀ طلال عتریسی، جامعه شناس و تحلیگرِ سیاسی لبنانی، منطقه صحنۀ معادلات جدیدی شده و این تغییر دیدگاه دو طرف را ضروری کرده است. از سوی دیگر، عربستانی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که برای مهار کردن جمهوری اسلامی نمی‌توانند به آمریکایی‌ها امید ببندند.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید