مبادلۀ نفت در برابر غذا، دومین مرحله از جنگ نرم

مرحله تازه ای از تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه جمهوری اسلامی که در دهم ماه اوت سال گذشته (٢٠ مرداد ٩١) به امضاء رسید و از ششم ماه فوریه جاری (١٨ بهمن) رسما بموقع اجرا گذاشته شد، اقتصاد بحران‌زده ایران را تدریجا در مرحله فروپاشی قرار خواهد داد. در نتیجه اجرای مرحله پیشین این تحریم‌ها که از ابتدای ماه ژوئیه سال گذشته آغاز شد، ظرفیت صادرات نفت ایران از روزانه 2.5 میلیون بشکه در روز به 800 هزار بشکه در روز کاهش یافت.
بموجب اصلاحیه تازه قانون تحریم ایران (ایسا)، خرید نفت، فراورده های نفتی و محصولات پتروشیمی ایران و مبادله آنها با کالا و خدمات فنی به ارزش یک میلیون دلار از سوی دولت‌ها و شرکت‌ها، منع شده است. در صورت رسیدن ارزش مجموع محمولات به 5 میلیون دلار در یک سال نیز مقررات تحریم اجرا خواهد شد. در مورد محصولات پتروشیمی سقف تحریم تا 250 هزار دلار برای یک محموله و مجموع یک میلیون دلار در سال در نظر گرفته شده است. دولت‌ها و شرکت‌های خریدار نفت و مواد پتروشیمی ایران از پرداخت بهای کالای خریداری شده منع شده‌اند.
هدف ساده اجرای تحریم‌های تازه بالا بردن هزینه تجارت با ایران و محروم ساختن جمهوری اسلامی از درآمدهای نفتی است. نتیجه ساده اجرای مرحله تازه تحریم‌ها، سقوط واحد پول ملی ایران، افزایش ارزش ارزهای خارجی، افزایش تورم، کمبود کالا، توسعه قاچاق، کاهش مسافرت‌های خارجی و در تجربه‌ای مشابه با آنچه در عراق پانصدهزار قربانی ناشی از گرسنگی و بیماری بر جای گذاشت، افزایش تلفات انسانی ناشی از فقر است.
بی شک مبادلات قاچاق از مرزهای ایران بشدت افزایش خواهد یافت و عوامل دولتی در کنار بخش غیردولتی، قاچاق کالا در برابر کالا و یا ارز قاچاق را از مرزها دنبال خواهند کرد. با توجه به تفاوت قیمت بازار داخلی با قیمت‌های بازارهای همسایه، بی تردید مواد سوختی جذاب‌ترین کالای موردعلاقه عوامل وابسته به حکومت برای قاچاق از مرزهای کشور است.
تصمیم احتمالی دولت مبنی بر افزایش قیمت مواد سوختی نیز وضعیت بحرانی اقتصاد داخلی را بحرانی‌تر از پیش خواهد ساخت.

تحریم رسانه ای

تحریم‌های تازه علاوه بر منابع درآمد ارزی ناشی از فروش نفت و محصولات پتروشیمی، فعالیتهای خبری و رسانه‌ای جمهوری اسلامی را نیز هدف قرار داده است. بموجب تحریم‌های تازه، عزت الله ضرغامی رییس شبکه رادیو و تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی به اتهام مجبور ساختن متهمان سیاسی به اعتراف‌های دروغین و پخش آن از رادیو و تلویزیون، و همچنین سانسور شبکه‌های تلویزیونی صدای آمریکا و بی.بی.سی مورد تحریم قرار گرفته است.
پلیس مجازی جمهوری اسلامی و آنچه به عنوان "ارتش سایبری" نامیده می‌شود، از دیگر هدف‌های تحریم‌های تازه آمریکا است. ستار بهشتی وبلاگ‌نویسی که چند روز بعد از دستگیری، دو ماه قبل در زندان به قتل رسید از آخرین قربانیان ارتش سایبری جمهوری اسلامی است.
از سال گذشته فرستنده‌های تلویزیونی جمهوری اسلامی با مشکلات پخش توسط شبکه‌های ماهواره‌ای روبرو شدند. دفتر شبکه تلویزیونی انگلیسی‌زبان جمهوری اسلامی موسوم به پرس.تی.وی نیز در لندن تعطیل شد. در اجرای تحریم‌های تازه این محدودیت‌ها افزایش خواهد یافت.
علیرغم فشارهای جامعه جهانی و محدود شدن ابزارهای تبلیغات برون‌مرزی جمهوری اسلامی، ارسال پارازیت در داخل و نظارت بر ارتباطات خصوصی مردم منجمله کنترل پیام‌های الکترونیک، شنود مکالمات تلفنی، کنترل صفحات فیس‌بوک و هک کردن سایت‌های مخالف رژیم همچنان بصورت سازمان یافته ادامه دارد. از حدود پنج سال پیش سپاه پاسداران یک نیروی سه‌هزار نفره برای اجرای اقدامات سایبری مجهز کرده که آن را ارتش سایبری ایران می‌نامد.

تدارکات رژیم

پیش از فرا رسیدن زمان اجرای تحریم‌های تازه و پیش‌بینی عوارض آن، جمهوری اسلامی تلاش کرد با اقدام در چند سو مخاطرات تحریم‌ها را کاهش دهد. افزایش واردات گندم طی شش ماه گذشته تا میزان 3 میلیون تن و تعهد واردات تا سقف 10 میلیون تن از جمله این این اقدامات محسوب می‌شود.
در موافقتنامه تجاری رسمی که اخیرا با پاکستان به امضاء رسید موضوع فروش نفت ایران در برابر کالا برای نخستین بار مورد استفاده قرار گرفت. طی اقدام دیگری در ازاء نفت صادراتی به ترکیه، جمهوری اسلامی در بازار آزاد آن کشور مبادرت به خرید نزدیک به 3 میلیارد دلار شمش طلا کرد و واردات این شمش‌ها  به تهران از طریق دوبی، ضمن ایجاد جنجال خبری، ایران را در مقام بزرگ‌ترین واردکننده طلای ترکیه قرار داد.
تهیه 17 میلیون کوپن غذا برای توزیع بین افراد کم درآمد و یا آنچه خبرگزاری مهر "کارت غذا" نامیده، اقدام دیگری بود برای پوشش دادن بخشی از نیازهای مصرفی گروهی که حاکمیت جمهوری اسلامی حضور آنها را در تظاهرات خیابانی موردنظر دارد.
بمنظور پیشگیری از اعتراض‌های عمومی دولت برای سال جاری، عیدی 70 هزار تومانی (16 دلار)، و برای افراد کم درآمد تا ماهانه 80 هزار تومان (20 دلار) کمک مالی در نظر گرفته است. سایر شهروندان ایران همچنان کمک‌های نقدی دولت را به میزان ماهانه 45 هزار تومان (11 دلار در ماه) دریافت می‌کنند. (لازم به یادآوری است که درآمد سرانه قطر، کشور همسایه جنوبی ایران سالانه 200.000 دلار است. ایران با برخورداری از استعدادهای طبیعی و بنا بر آمار رسمی سازمان ملل، پیش از انقلاب اسلامی سریع‌ترین رشد اقتصادی جهان را در اختیار داشت.)

واکنش‌های جهانی

اعمال تحریم‌های تازه که مشترکا از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا بموقع اجرا گذاشته میشود، اگر چه طرف‌های خریدار نفت و مواد پتروشیمی را از معامله با ایران منع نمی‌کند ولی با منع پرداخت وجه خرید، انجام معامله را دشوار می‌سازد.
خبرگزاری رویترز گزارش میدهد که ایران از ابتدای سال جاری مسیحی برای خرید برنج و گندم در بازارهای جهانی با مشکل جدی روبرو شده است.
بعضی از محمولات بارگیری شده در بنادر مبداء به دلیل نگرانی از عدم دریافت وجه فروش و نقد شدن اعتبارات ارزی گشوده‌شده، بدون حرکت در همان نقاط باقی مانده اند. چین و هند در حدود یک سوم نفت صادراتی ایران را خریداری می‌کنند و بیشترین حجم مبادلات پایاپای ایران با دو کشور یاد شده است. ژاپن وکره جنوبی دو خریدار عمده دیگر نفت خام ایران بشمار می‌روند. ایران طی ماه‌های اخیر در برابر نفت صادراتی خود از چین یوان، از ژاپن ین، از کره وون و از هند روپیه دریافت کرده است. اما دریافت پول محلی در قبال نفت متضمن تحمل زیان‌هایی در حدود 25 درصد قیمت فروش نفت در بازار و دریافت آن به دلار آمریکا است.
در واکنش به تحریم‌های تازه، دولت امارات نیز که تاکنون واردات گندم ایران را سامان می‌داد، از ادامه این اقدام خودداری ورزید. اقدام تلافی‌جویانه ایران قطع فروش نفت به امارات بود که قطر آنرا بلافاصله جبران ساخت.
علاوه بر برنج و گندم، ایران بشدت نیازمند واردات روغن خوراکی است. اندونزی و مالزی دو صادرکننده بزرگ این محصول بشمار می‌روند. بنا بر گزارش خبرگزاری‌های فروشندگان این دو کشور و همچنین شرکت‌های صادراتی مستقر در سنگاپور به دلیل نگرانی از پرداخت وجه کالا، صادرات روغن خوراکی به ایران را متوقف کرده اند.
در همین زمینه خبرگزاری رویترز از قول یک موسسه تولیدی متعلق به عربستان که سالانه 16000 تن روغن خوراکی را در ایران تصفیه می‌کند نقل کرده که تولید این واحد به دلیل عدم دریافت روغن خام عملا متوقف شده است.
در حالی که ایران در زمان دولت خاتمی اعلام داشته بود از نظر تولید گندم به رکورد سالانه 14 میلیون تن و خودکفایی دست یافته، دولت کنونی رکورد 10 میلیون تن واردات گندم در سال جاری را هدف قرار داده است. بی‌دلیل نیست که خبرگزاری فارس (وابسته به سپاه پاسداران) هفته پیش با افتخار گزارش داد که ایران موفق به واردات 110 هزار تن گندم از آلمان و دور زدن تحریم‌ها شده است!
از دست رفتن تا 70 درصد ارزش ریال طی یک سال، به دلیل کاهش درآمدهای ارزی ناشی از صادرات نفت، حاصل دور قبلی تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران بود. تحریم‌هایی که طی هفته جاری بموقع اجرا گذاشته شد، علاوه بر ضمانت ادامه سقوط  ارزش پول ملی، خطر کمبود کالا، گرسنگی، توسعه فساد، افزایش احتکار و قاچاق، حراج دارایی‌های ملی یک کشور ثروتمند را هشدار می‌دهد- هزینه هایی که بابت پیگیری برنامه‌های اتمی موردعلاقه رهبر جمهوری اسلامی، مردم ایران مجبور به تحمل و پرداخت شده اند.