ایران و افغانستان دو قربانی بزرگ داروهای تقلبی و بدون کیفیت

در این شماره از مجله دانش و فن‌آوری به بررسی چگونگی گسترش داروهای تقلبی و راههای مبارزه با ورود آن به بازار دارویی و مشکلات ناشی از مصرف داروهای تقلبی می پردازیم. داروهای تقلبی که درآمدهای چندین میلیون یورویی را برای صاحبان و حامیان این صنعت تولید می کنند.

نگاهی اجمالی به آمار مربوط به قربانیان مصرف داروهای تقلبی در جهان، نشان می دهد دست کم هر سال هشت صد هزار نفر در جهان جان خود را بر اثر مصرف داروهای تقلبی از دست می دهند.

در حالیکه از قاره آفریقا بعنوان بزرگترین قربانی مصرف داروهای تقلبی نام برده می شود اما کشورهای دیگر، از جمله کشورهای آسیائی و اروپایی نیز از این مشکل در امان نیستند.

به گزارش بنیاد شیراک در فرانسه که اقدام به برگزاری جنبشی به منظور آشنایی جامعه با اثرات داروهای تقلبی نموده است، تنها در کشور زیمبابوه، در ماه اوت ٢٠١۵ صدها هزار بسته داروهای تقلبی و قاچاق توسط پلیس کشف و ضبط شده است که از کشورهای همسایه به این کشور قاچاق شده است.

رادیو بین المللی فرانسه هم به همراه دهها تن از هنرمندان و خوانندگان به منظور آشنا ساختن افکار عمومی با خطرات ناشی از قاچاق داروهای تقلبی به کشورهای کمترتوسعه یافته و فقیر با بنیاد شیراک همراه شده است.

داروهای بی کیفیت و تقلبی بطور معمول بصورت غیرقانونی و قاچاق وارد کشورها می شوند. اما در برخی موارد نیز شرکتهای دارای مجوز فعالیت اقدام به واردات این قبیل داروها می نمایند.

"فرانسوا شَست"، رئیس بخش داروسازی یکی از بیمارستانهای پاریس، داروهای تقلبی را اینچنین تعریف می کند: "بطور دقیق و جامع نمی توان تعریفی برای داروهای تقلبی ارائه داد، اما در مجموع داروی تقلبی به داروهائی گفته می شود که مصرف کننده را به اشتباه می اندازد، فریب می دهد. مصرف کننده در اینجا، یک فرد مصرف کننده ویژه است، یک بیمار است. در واقع در تعریف اصطلاح داروی تقلبی، یک مفهوم اخلاقی نهفته است، زیرا که داروهای تقلبی، فردی را که از درد، ضعف یا عدم کارکرد صحیح سیستم ایمنی بدن رنج برد، فریب داده و به اشتباه می اندازد و به نظر من به همین دلیل است که باید توجه اساسی و بیشتری نسبت به قاچاق دارو که خطری برای کل جهان است، مبذول داشت.

البته زیر نام داروهای تقلبی، داروهای کپی شده که اجازه ورود به بازار دارو را ندارند و انواع داروهایی که برای بدن انسان بسیار زیان بار هستند قرار می گیرند. تولید این داروها قوانین اساسی و پایه ای را رعایت نمی کنند و به شیوه ای غیرقابل باور و تصور برای ما، بیماران را فریب می دهند".

قاچاق دارویی به داروهای ویژه و خاصی خلاصه نمی شود و آنگونه که فرانسوا شست می گوید تمامی گروههای دارویی در میان داروهای قاچاق و تقلبی دیده می شوند: "تمامی گروههای دارویی در میان داروهای قاچاق و تقلبی دیده می شوند البته تمامی داروها، به ویژه داروهایی که بیشتر بر روی اینترنت تبلیغ و به فروش می رسند، از داروهای تقویتی و جنسی گرفته ت داروهای درمان بیماری سرطان یا بیماری ایدز (اچ آی وی) که بیماران را با خطرات جدی مواجه می سازند".

بر اساس آمار ارائه شده از سوي نهادهاى جهانى بهداشت يك درصد از داروهاي مصرفى در كشورهاي توسعه يافته، داروهاى قاچاق تقلبى و بدون كيفيت هستند، اما اين آمار در ميان كشورهای در حال توسعه و فقير تا مرز ٣٠ درصد افزايش مى يابد.

"ویلفرد روژه"، مسئول بخش آموزش موسسه جهانی تحقیقات مبارزه با داروهای تقلبی در فرانسه، تاکید می کند هیچ یک از افراد بشر از خطر استفاده از داروهای تقلبی در امان نیستند: "تمام افراد در تمامی قاره ها در سراسر جهان از خطر استفاده از داروهای تقلبی و بی کیفیت در امان نیستند. داروهای بی کیفیت و تقلبی هیچ گونه هدف مشخصی از جمله کودکان یا جنس مذکر یا مونثی را در بر نمی گیرند. داروهای تقلبی تمامی گروههای جنسی و سنی از زن و مرد گرفته تا کودک و سالمندان را مورد هدف قرار می دهند البته قاره آفریقا قاره ای است که بیشترین میزان آسیب از ناحیه داروهای تقلبی و بی کیفیت را متحمل شده است که البته دلایل متعددی نیز دارد از جمله اینکه بیماران در برخی از کشورهای آفریقایی امکان رفتن به نزد پزشک را ندارند یا اینکه می خواهند داروها را در تعداد کمتری خریداری نمایند امری که در برخی از کشورهای افریقایی بسیار رواج دارد و برای سردرد یا دل درد به جای خرید یک بسته دارو، یک عدد قرص را خریداری می کنند".

كشورهاى هند، چين و حتى روسيه بزرگترين توليدكنندگان داروهاى تقلبي و كم كيفيت هستند كه براساس اطلاعات منتشر شده از سوى موسسه امنيت دارويى اين داروها به منظور پنهان نگهداشتن مبدا توليد از راه ترانزيتى دوبى به ساير كشورها قاچاق مى شوند.

در حاليكه بر پايه امارهاى جهانى كشورهاى نيجريه، تايلند و پاكستان بزرگترين مصرف كنندگان داروهاى تقلبى و بدون كيفيت هستند، معضل قاچاق اين گونه داروها، ايران و افغانستان را نيز با مشكلات جدى روبرو كرده است.

مشاور سازمان غذا و دارویی ایران در سمیناری که ماه گذشته (مرداد ماه) به منظور مبارزه با قاچاق داروهای تقلبی در تهران برگزار شده بود، اظهار داشت: مسیر ورود داروهای تقلبی به ایران از ترکیه بوده است.

کمبود تولید دارو، عدم تولید داروهای با کیفیت موثر، گرانی برخی از اقلام داروها، عدم کنترل برخی ازمرزهای ایران ، از جمله عوامل ورود داروهای بی کیفیت و تقلبی که از سودآوری بالایی نیز برخوردار هستند، می باشد.

یکی از اعضای هیئت رئیسه کمیسیون بهداشت و درمان مجلس از رد و بدل شدن پول های کلان در واردات قاچاق دارو انتقاد کرده و گفته است متاسفانه از هر مرزی احتمال ورود قاچاق دارو بین ۵ تا ۱۰ درصد وجود دارد.

در افغانستان نیز ورود داروهای تقلبی و بدون کیفیت به ویژه از پاکستان موجب بروز مشکلاتی برای بیماران شده است.

یک مقام مسئول در وزارت بهداشت (صحت عامه) افغانستان چندی پیش اعلام کرد که پس از بررسی داروهای وارداتی کم کیفیت به افغانستان، مشخص شد که این داروها نه تنها برای درمان بیماران بی تاثیر بلکه خطرناک هم بوده اند. به گفته همین منبع مجوز فعالیت یکصد شرکت وارد کننده دارو، پس از این بررسی‌ها، لغو شد.

حفیظ شریفی، مسئول امور دارویی در وزارت صحت عامه (بهداشت) افغانستان عدم کنترل بر مرزها را یکی از دلایل ورود داروهای تقلبی به کشور می داند

برای مبارزه با ورود داروهای تقلبی نخست باید میزان تولیدات داخلی در کشورها افزایش یابد. همچنین نظارت دقیق و شدید بر شرکت‌های وارداتی دارو از سوی ادارات مسئول صورت پذیرد.

در افغانستان بدلیل ناامنی در برخی از مناطق مرزی مسئولان امنیتی قادر به کنترل کامل مرزها نیستند و بدین ترتیب شرایط مساعد برای ورود داروهای تقلبی بصورت قاچاق به افغانستان فراهم می شود.

مشكلات ناشى از عدم دسترسي به داروهاى با كيفيت و گرانى اين گونه داروها، عدم كنترل مرزها، فقدان نظام هماهنگ كنترل داروها در برخى از كشورها، نبود قوانين تنبيهى موثر براى توليدكنندگان و واردكنندگان داروهاى تقلبى، از جمله عوامل موثر در چرخش داروهاى تقلبئ در كشورهاست.

شورای اتحادیه اروپا چندی پیش اقدام به تهیه طرحی به منظور تعیین مجازات برای تولید داروهای تقلبی نمود. این طرح به زودی اجرائی خواهد شد. انتظار می رود در سراسر جهان این امر مورد توجه قرار گرفته و قوانینی مناسب و موثر برای جلوگیری از گسترش داروهای بی کیفیت و تقلبی وضع شود.