آیا اعدام نوید افکاری چرخشگاهی تاریخی است؟

در قانون مجازاتِ اسلامی اعدام یکی از مجازات‌هایِ پُربسامد است. آن را برای مجازاتِ بسیاری از جُرم‌ها در نظر گرفته‌اند. اما چرا اعدام نوید افکاری به رویدادی مهم در حیاتِ سیاسی ایرانیان تبدیل شد؟ کارشناسان احتمال می‌دهند پس‌لرزه‌های این رویداد دیر یا زود دامن جمهوری اسلامی را خواهد گرفت. به نظر می‌رسد ایرانیانی که برضد این اعدام به پاخاستند ، کارزار گستردۀ جهانی به راه انداختند و واکنش بسیاری از شخصیت‌های سیاسی، هنری و فرهنگی جهانی و نیز نهادهای بین‌المللی را برانگیختند، درواقع، اعدام این جوان ۲۷ ساله را به یک «رویداد» تاریخی تبدیل کردند. رویدادها در تاریخ سرنوشت‌سازند. باید دید اعدام نوید افکاری چه پیامدهایی خواهد داشت؟ زیرا در تاریخ «رویدادها» را با توجه به پیامدهاشان «رویداد» می‌نامند.

اعدام در ایران © DR

اعدام ناگهانیِ نوید افکاری به اتهام قتلِ کارمندِ حراستِ سازمان آب و فاضلاب استانِ فارس در جریان تظاهراتِ اعتراضی مرداد ماه ۱۳۹۷ موجی از اعتراض در سراسر جهان برانگیخت. گمانه‌زنی‌ها دربارۀ اعدام این جوان کشتی‌گیرِ ۲۷ ساله ادامه دارد. آخرین آن‌ها احتمال کشته شدن او زیر شکنجه است. به نوشتۀ بعضی از رسانه‌هایِ فارسی‌زبان خارج از کشور، پیش از خاکسپاریِ نوید افکاری مقام‌های جمهوری اسلامی به  اعضای خانوادۀ او اجازه داده بودند تنها صورت او را ببینند و گویا آنان در صورت نوید افکاری آثار زخم و نشانه‌هایِ شکستگیِ بینی مشاهده کرده‌اند. به گفته حسن یونسی، وکیل نوید افکاری، دادگاه برای متهم کردن موکل او تنها به اعترافاتِ او استناد کرده است. اما متهم سپس اعلام کرد که آن اعترافات را زیر شکنجه از او گرفته‌اند. رسانه‌های جمهوری اسلامی با پخش اعترافاتِ نوید افکاری و واکنشِ اعضای خانوادۀ کارمندِ مقتول روایت دیگری از ماجرا ارائه کرده‌اند که مخالفانِ اعدام نوید افکاری آن را «سناریویِ دروغین» خوانده‌اند. برای آگاهی از جزئیات روایت‌های گوناگون می‌توان به سایت‌های فارسی زبان داخل و خارج کشور و نیز به شبکه‌های اجتماعی ایرانیان مراجعه کرد. اما آنچه از آغاز این ماجرا بسیار چشمگیر و حتی بی‌سابقه بود، واکنش گستردۀ نهادها، شخصیت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی به اعدام این کشتی‌گیر ۲۷ ساله بود.

از دونالد ترامپ  و مایک پُمپِئوُ تا جوُ بایدِن، معاون پیشین رئیس جمهور آمریکا، از وزیر امور خارجۀ سوئد تا وزیر امور خارجۀ دانمارک، از اتحادیۀ اروپا تا کمیسرِ حقوق بشرِ دولت آلمان و بسیاری دیگر از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی و نیز نهادهای بین‌المللی اعدام نوید افکاری را محکوم کردند. «وزارت امور خارجه و اروپای فرانسه» نیز با صدور بیانیه‌ای اعدام نوید افکاری را محکوم کرد و نوشت: فرانسه بر مخالفت کامل و بی‌وقفۀ خود با حکم اعدام در هر مکان و هر شرایطی پافشاری می‌کند و با عزم تمام تعهد خود را به لغو جهانی این مجازاتِ ناعادلانه، غیر انسانی و بی‌ثمر دنبال می‌کند . این کشور از همۀ دولت‌هایی که هنوز حکم اعدام صادر می‌کنند می‌خواهد که اجرای آن را تا لغو قطعی آن معلق کنند.

بیشترمحکوم‌کنندگانِ غیرایرانیِ اعدام نوید افکاری پیش از اعدام او به کارزارهایی پیوستند که ایرانیان برای جلوگیری از اجرای حکم به راه انداخته بودند. شخصیت‌هایِ سرشناس ایرانی مانند فرح پهلوی، رضا پهلوی، شیرین عبادی، گلشیفتۀ فراهانی، مهناز افشار، رخشان بنی‌اعتماد، محمد رسول‌اُف، صادق زیباکلام، حشمت‌الله طبرزدی، رضا خندان و هیلا صدیقی نیز اعتراض و بیزاریِ خود را اعلام کردند.

بسیاری از محکوم‌کنندگانِ ایرانیِ اعدام ناگهانیِ نوید افکاری اساساً مخالف حُکم اعدام‌اند. در جهانِ امروز اگرچه به جز ایران کشورهای دیگری نیز هستند که در آن‌ها به رغم فشارهای بین‌المللی حکم اعدام صادر می‌کنند. اما دستگاه قضاییِ بیشتر آن کشورها چنین حکمی را به سادگی و برای هر جُرمی صادر نمی‌کنند. در ایران شمار اعدام‌ها به نسبت جمعیتش بسیار بالاست، چنان که گفته می‌شود از این نظر جمهوری اسلامی ایران رتبۀ اول را در جهان دارد. از نظر تعداد اعدام‌ها نیز ایران پس از چین در رتبۀ دوم قرار دارد. 

در قانون مجازاتِ اسلامی اعدام یکی از مجازات‌هایِ پُربسامد است. آن را برای مجازاتِ بسیاری از جرم‌ها در نظر گرفته‌اند. مانند قتل، تروریسم، کوشش در جهتِ براندازی نظام جمهوری اسلامی، نافرمانی سیاسی، قاچاق موادمخدر، دزدی مسلحانه، تجاوز جنسی، رابطۀ جنسی با محارم، سوءاستفادۀ جنسی از کودکان، آدم‌ربایی، زنای غیرمحصنه، رابطه جنسی نامشروع، لواط، همجنس‌گرایی، آزار جنسی، تن‌فروشی، خرابکاری، آتش‌افروزی، شورش، ارتداد، زنای محصنه، کفرگویی، اخّاذی، جعل، قاچاق، ایجاد اخلال در تولید، اصرار در مصرف الکل، تهیه یا توزیع خوراک، نوشیدنی، لوازم آرایشی یا بهداشتی مرگ‌آور، جاسوسی و خیانت، فرار از میدان جنگ با دشمن، محاربه با خدا و جُرم‌های دیگری که آدمیان در جامعه‌های انسانی پیوسته مرتکب می‌شوند. 

یکی از جُرم‌هایی که در قانون مجازاتِ اسلامی سزاوارِ مجازات اعدام است، دشنام به پیامبر اسلام و دیگر پیامبرانِ الهی است. این جُرم در جمهوری اسلامی جُرمی تأویل‌بردار و کشدار است. برای مثال، در جمهوری اسلامی بسیاری از بهاییان را با استناد به این فقره از قانونِ مجازات اسلامی اعدام کرده‌اند. در حالی که بهاییان پیامبرانِ پیش از بها‌ء‌الله را فرستادگان خدا می‌دانند و گرامی می‌دارند. به گفتۀ برنارد لوئیس، تاریخ‌دانِ بریتانیایی و نویسندۀ «تاریخ اسلام»، مشکلی که مسلمانان با پیروانِ دین بهایی دارند، از آنجا سرچشمه می‌گیرد که آنان پیامبر اسلام را «خاتم انبیا» و دین خود را کامل‌ترین دین می‌شمارند. آنان معتقدند که با محمد «صحیفۀ نبوت» پیامبران به پایان رسیده است. درنتیجه، ادیانی را که پس از اسلام ظهور کرده‌اند باطل می‌شمارند. پذیرش دین بهایی از نظر آنان، درواقع، به معنایِ انکار «خاتمیتِ محمد» در مقام پیامبر است و در جمهوری اسلامی چنین کاری «سَبِّ نبی» شمرده می‌شود. در جمهوری اسلامی  بسیاری از ایرانیان را برپایۀ تأویل همین جُرم کشدارِ «سّب نبی» اعدام کرده‌اند.

و اما ایرادی که کارشناسان به روندِ اعدام نوید افکاری می‌گیرند، این است که دستگاه قضایی کشور حتی قوانین تصویب شدۀ جمهوری اسلامی را رعایت نکرده است. نخست آنکه متهم آشکارا اعلام کرده است که او را در زیر شکنجه مجبور به اعتراف کرده‌اند. مقام‌های قضایی کشور در رد این ادعا سخنی نگفته‌ و دلیلی ارائه نکرده‌اند. دوم آنکه تصمیم به اجرای حکم یا بخشش در اختیار «اولیای دم» بود و قرار شده بود فردای روزی که نوید افکاری اعدام شد وکیل متهم به همراه برادر او و گروهی از «خَیّران» شهر شیراز به منزل مقتول بروند و از «اولیای دم» طلب بخشش کنند. دستگاه قضایی کشور این فرصت را از متهم دریغ کرد و شبانه او را به دیار نیستی فرستاد. 

از سوی دیگر، پیش از اجرای حکم اعدام، موضوع باید برای «استیذان» یعنی «گرفتن اذن» به ولی فقیه که خامنه‌ای باشد، ارجاع می‌شد. پس از استیذان، پرونده برای اجرا نیازمند تأیید نهاییِ رئیس قوه قضائیه بود و آن وقت، قوه قضائیه موظف بود دست کم چهل و هشت ساعت پیش از اجرای حُکم موضوع را به وکیل محکوم و خانوادۀ مقتول اطلاع دهد. یک فایل صوتی مربوط به آخرین تماس تلفنی نوید افکاری از زندان عادل‌آباد شیراز نشان می‌دهد که او هیچ اطلاعی از اجرای حُکم اعدام خود نداشته است. این تماس تلفنی شامگاه روز جمعه ۲۱ شهریور میان نوید افکاری و برادرش انجام گرفته است. در آن فایل صوتی نوید افکاری می‌گوید که قرار است او و دو برادرش صبح روز شنبه ۲۲ شهریور به تهران منتقل شوند. اما قوۀ قضائیه روز شنبه اعلام کرد که او همان صبح روز شنبه اعدام شد.

درواقع، دستگاه قضایی کشور هیچ‌یک از راه و رسم‌های قانونیِ خود را رعایت نکرده است. همۀ این بی‌قانونی‌ها و خودسری‌ها اعدام نوید افکاری را به رویدادی مهم در حیاتِ سیاسی ایرانیان تبدیل کرد. کارشناسان احتمال می‌دهند پس‌لرزه‌های این رویداد در آینده دامن جمهوری اسلامی را خواهد گرفت.