نگرانی اسرائیلی‌ها از توافق تهران و ریاض: شکست خطرناک سیاست خارجی نتانیاهو

خبر غافلگیرکنندۀ توافق سیاسی میان تهران و ریاض، معادلات سیاسی موجود میان عربستان و اسرائیل را با پیچیدگی‌های تازه‌ای مواجه کرده است. انتشار این خبر باعث شد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر کنونی اسرائیل هدف حملات شدید مخالفانش قرار گیرد. آنان می‌گویند سیاست خارجی نتانیاهو که به دنبال عادی‌سازی رابطه با عربستان بود، اینک به شکستی بزرگ انجامیده زیرا عربستان ترجیح داده که به جای برقراری رابطه با اسرائیل، به دشمن شماره یک آن، یعنی جمهوری اسلامی ایران نزدیک شود.

دوستی میان دولت‌های عرب و اسرائیل: یک نقاشی دیواری در دوبی AP - Kamran Jebreili

یک روز بعد از انتشار خبر توافق تهران و ریاض زیر سایۀ پکن، یائیر لاپید نخست‌وزیر پیشین اسرائیل و رهبر اپوزیسیون، این تحول سیاسی را «شکست کامل و خطرناک سیاست خارجی دولت اسرائیل» دانست.

نفتالی بنت نیز که قبل از لاپید نخست‌وزیر بود گفت: «این شکست بزرگ نتانیاهو نتیجۀ بی‌مسئولیتی دیپلماتیک وی، ضعف عمومی دولت و اختلافات داخلی است».

و بالاخره یولی ادلشتاین، رئیس کمیسیون امنیت و سیاست خارجی پارلمان اسرائیل که عضو حزب لیکود است با اشاره به موج اعتراضات مردم اسرائیل علیه دولت نتانیاهو گفت: «در حالی که ما مشغول اختلافات داخلی هستیم، دنیا بیکار ننشسته و بدترین دشمنان ما مشغول به کارند. وقت آن رسیده که اختلافات را حل کنیم و در مقابل دشمنی که موجودیت ما را تهدید می‌کند متحد شویم».

نتانیاهو در حسرت رابطه با ریاض

نتانیاهو که در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ موفق شد با بحرین و امارات متحد عرب رابطۀ سیاسی رسمی ایجاد کند، بسیار امیدوار بود که عربستان را هم به برقراری رابطه راضی سازد. اگرچه قدم‌هایی نیز در این جهت برداشته شد، اما در نهایت عربستان به «پیمان ابراهیم» نپیوست.

البته کارشناسان جهان عرب بعید می‌دانند که سیاست‌های ریاض در قبال اسرائیل تغییر کند. آشتی با تهران، مطلقاً به معنای دشمنی با اسرائیل نیست. چنان که تحلیلگر سعودی، عزیزالغشیان می‌گوید، نزدیک شدن عربستان به ایران «به معنای قطع روابط آرام و بی‌سر و صدا با اسرائیل نیست».

سعودی‌ها اگرچه چندان اعتمادی به حاکمان تهران ندارند، اما فعلاً ترجیح می‌دهند سیاست منطقه‌ای تنش‌زدایی خود را همانطور که با قطر و ترکیه به اجرا گذاشتند، با ایران نیز پیش ببرند. چنان که وزیر خارجۀ سعودی گفته است «الویت مطلق عربستان، یافتن راهی برای دستیابی به آتش‌بس دائم در یمن است».

پیام عربستان برای اسرائیل

فاطمه أبو الأسرار، کارشناس اندیشکدۀ خاورمیانۀ واشنگتن بر ناروشن بودن توافق میان تهران و ریاض تأکید دارد و می‌گوید: «دامنۀ توافق فعلاً به موضوعات جزیی مثل بازگشایی سفارت‌ها محدود می‌شود». به گفتۀ او این اقدامات البته برای رفع تنش ضروری است اما نمی‌تواند به آسانی اختلافات ایدئولوژیک و سیاسی بنیادین و رقابت سخت دو کشور را از میان بردارد.

اما از نظر نیکلاس هراس، کارشناس آمریکایی،  توافق ریاض با تهران «یک پیام قوی برای اسرائیل دارد: در صورت اقدام نظامی علیه ایران، اسرائیل نباید روی همکاری عربستان حساب کند».

عمر کریم خبیر، کارشناس جهان عرب در دانشگاه بیرمنگام به خشونت‌های اخیر در سرزمین‌های فلسطینی اشاره دارد و معتقد است که این رویدادها که با روی کار آمدن دولت دست راستی و افراطی نتانیاهو به وقوع پیوست، مطمئناً نارضایتی عربستان را به دنبال داشته است. بدین ترتیب شاید آشتی ریاض با تهران حاوی پیام دیگری برای اسرائیل نیز باشد: عربستان همچنان از اسرائیل انتظار دارد که در جهت تشکیل کشور فلسطین اقدام کند.

فراتر از این محاسبات، روزنامۀ فرانسوی لوموند تأکید می‌کند که آشتی تهران و ریاض با وساطت به پکن، قبل از هر چیز به معنای تثبیت چین در مقام عامل استراتژیک در خاورمیانه و عقب راندن آمریکا از این منطقه است.