مرگ حبیب لاجوردی: مردی که در پی کارهای ماندنی بود

حبیب لاجوردی که قبل از انقلاب مرکز مطالعات مدیریت ایران را با همکاری دانشگاه هاروارد تأسیس کرد و بعد از انقلاب طرح "تاریخ شفاهی ایران" را بنیان گذاشت، در واشنگتن درگذشت. مرکز مطالعات مدیریت امروزه به دانشگاه امام صادق تبدیل شده که ادعای تربیت "مدیران اسلامی و مکتبی" را دارد. اما مجموعۀ تاریخ شفاهی ایران به عنوان یک منبع بزرگ و بسیار مهم تاریخی، برای تمام پژوهشگرانی به ارث مانده که خواهان درک دقیق‌تر از تاریخ معاصر ایران‌اند.

حبیب لاجوردی که روز یکشنبه ۳ مرداد/۲۵ ژوئیه از دنیا رفت به نوشتۀ منابع مختلف ٨۳ یا ٨۶ سال داشت. © DR

حبیب لاجوردی که روز یکشنبه ۳ مرداد/۲۵ ژوئیه از دنیا رفت به نوشتۀ منابع مختلف ٨۳ یا ٨۶ سال داشت. وی به خانواده‌ای ثروتمند تعلق داشت و دورۀ دبیرستان را در آمریکا به پایان رساند. او سپس لیسانس مهندسی خود را از دانشگاه ییل گرفت و بعد در دانشگاه هاروارد، یک دوره مدیریت خواند (MBA). او در سال ۱٩۶۳ میلادی (۱۳۴۲) به ایران بازگشت و در گروه صنعتی بهشهر که متعلق به خانواده‌اش بود به کار پرداخت.

مرکز مطالعات مدیریت ایران

چنان که فرهاد کاشانی – پسردایی وی – در شبکه‌های اجتماعی حکایت کرده است، لاجوردی پس از چند سال کار متوجه مشکل کمبود مدیر در کشورش شد و در صدد برآمد تا مؤسسه‌ای برای تربیت مدیر ایجاد کند.

وی به لطف آشنایی قبلی و سوابق تحصیلی، با استادان دانشگاه هاروارد تماس گرفت و طرح پایه‌گذاری یک مدرسۀ عالی مدیریت در تهران، با همکاری هاروارد را مطرح کرد.

سرانجام مرکز مطالعات مدیریت ایران با همکاری هاروارد و با کمک‌های دولت از سال ۱٩۷۲ (۱۳۵۱) آغاز به کار کرد و توانست طی نه دوره، صدها نفر را برای مدیریت در سطح عالی آموزش دهد.

به گفتۀ فرهاد کاشانی که خود در این مرکز تحصیل کرده، از سال ۱٩۷۲ تا ۱٩٨۱، هر سال حدود ۶٠ نفر از مرکز مطالعات فارغ‌التحصیل می‌شدند.

حبیب لاجوردی که بعدها پایان‌نامۀ دکتری خود را در دانشگاه آکسفورد، در بارۀ مسائل کارگری نوشت، برای تأسیس مرکز مدیریت، قطعه زمینی را  به عنوان کمک از دولت گرفت که در بیابان‌های سعادت‌آباد قرار داشت. در آن زمان، به دلیل شیب تند تپه‌ها دسترسی به زمین بسیار دشوار بود. اما با ساخته شدن پلی که امروزه همچنان به پل "مدیریت" شهرت دارد، این مشکل نیز حل شد.

ساختمان مرکز را نادر اردلان، معمار برجستۀ ایرانی طراحی کرد. این ساختمان در آن سالها به عنوان نمونه‌ای عالی برای طراحی مؤسسات آموزشی، در مجلات معتبر معماری جهان معرفی شد.

بعد از انقلاب، مرکز مطالعات مدیریت ایران/هاروارد به دانشگاه امام صادق تبدیل شد.

تاریخ شفاهی

نزدیک به دو سال بعد از انقلاب، حبیب لاجوردی پروژۀ تاریخ شفاهی ایران را با همکاری استادان هاروارد آغاز کرد. در این مجموعۀ بزرگ، با حدود ۱۳۴ نفر از مدیران، شخصیت‌های سیاسی دولت پادشاهی و صاحب‌نظران مصاحبه شده است. برخی از شخصیت‌های مخالف رژیم سلطنتی و همچنین کسانی چون ابوالحسن بنی‌صدر نیز حاضر به شرکت در مصاحبه شدند. به نوشتۀ ویکیپدیا "هزینه مالی این طرح که طی ۱۴ سال انجام پذیرفت در حدود ۷۵۰ هزار دلار بود". 

همۀ مصاحبه‌ها تفصیلی است و انجام آنها معمولاً به عهدۀ کارشناسان امر بوده است. این مصاحبه‌ها که در بیست جلد منتشر شده، منبع درجه‌اولی برای تاریخ قبل از انقلاب ایران (از اوایل قرن چهاردهم هجری شمسی تا سال ۱۳۶۰) محسوب می‌شود.