خسارات اقتصادی ناشی از کرونا در ایران نزدیک به نیمی از بودجۀ یک ساله کشور برآورد شده است

پایگاه خبری پایش آثار اقتصادی کرونا در ایران در تلاشی برای ارزیابی اثرات منفی این همه گیری، یادآوری می‌کند که کشور در سال جاری با کاهش درآمدهای نفتی و مالیاتی و افزایش هزینه‌ها در بخش بهداشت و درمان و برنامه‌های حمایتی روبرو بوده است. در چنین موقعیتی، «دولت اقدام به خصوصی‌سازی و واگذاری بخش قابل‌توجهی از اموال تحت مالکیت خود کرده است»، اما «با توجه به رکود چندساله حاکم بر اقتصاد کشور» این اقدام دشواری‌های مالی دولت را از میان نمی‌برد.

توقف و یا کاهش فعالیت‌های اقتصادی و موج بیکاری ناشی از آن، بسیاری را به دستفروشی واداشته است © .

پایگاه پایش آثار اقتصادی کرونا در آغاز بررسی خود یادآوری می‌کند که ایران «در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ دچار کاهش سرمایه ثابت در اقتصاد شد و این امر سبب کاهش ظرفیت بالقوه تولید و به دنبال آن کاهش رفاه» گردید و «بالا بودن نرخ تورم برای دو سال» یاد شده و تداوم آن در سال جاری «سبب کاهش توانایی بنگاه‌های اقتصادی برای ادامۀ فعالیت شده» است. این ارزیابی یادآوری می‌کند که این روند «بر معیشت دهک‌های پایین تأثیرات مخرب و صعب‌العلاج»  خواهد داشت.

پایگاه پایش آثار اقتصادی کرونا با اشاره به کاهش عرضه و تقاضای کل در پی بروز کرونا، تصریح می کند که «بر اساس دسته بندی انجام شده [...] ۱۴ رسته اصلی از کسب و کارها از شیوع ویروس کرونا آسیب جدی دیده‌اند». این کسب و کارها بر اساس ارزیابی‌ها «بیش از چهار میلیون و ۸۳۰ هزار شاغل معادل ۳۲.۲ درصد از اشتغال کل کشور را تشکیل می‌دهند. [...] بر اساس نظرسنجی‌های انجام شده از بخش خصوصی، تولید در زمان شیوع کرونا ۶۵ درصد کاهش پیداکرده است. ۵۹ درصد کسب‌وکارها با کاهش تقاضا مواجه شده‌اند. همچنین ۵۷ درصد کارگاه‌ها و فعالیت‌های اقتصادی با مشکل تأمین مواد اولیه برخورد کرده‌اند».

بیکاری نزدیک به سه میلیون نیروی کار در کرونا

پایگاه پایش آثار اقتصادی کرونا یادآوری می‌کند که فقدان «مرجع آماری واحد و نظام آماری جامع و یکپارچه در رابطه با اشتغال و بیکاری» در کشور آمار و ارقام گوناگونی از سوی نهادهای مختلف ارائه می‌شود. این بررسی با اتکا به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی می‌نویسد که «بین ۷.۵ تا ۱۱ درصد از کالا و خدمات اقتصاد درنتیجه شیوع ویروس کرونا کاهش خواهد یافت» و به همین سبب «بین ۲.۸ تا ۶.۴ میلیون نفر از شاغلین فعلی [...] شغل خود را از دست خواهند داد».

بر پایۀ گزارش سازمان تامین اجتماعی «حدود ۷.۶ میلیون نفر (۳۰ درصد) شاغلین کشور در بخش غیررسمی اشتغال دارند» و «با این فرض که ۴۰ درصد از نیروی کار غیررسمی در سه دهک پایین درآمدی هستند طبق تخمین سه میلیون نفر شاغل بخش غیررسمی به ‌شدت به حمایت اجتماعی نیاز دارند».

گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۹، نشان می‌دهد که «تا قبل از بازگشایی اصناف کم‌خطر و متوسط ریسک در سطح کشور، در اصناف توزیعی از ۹۵۰ رسته حدود ۱۱۵ رسته فعال و بقیه غیرفعال و یا دارای فعالیت اندک بوده‌اند. در اصناف تولیدی نیز از ۹۸۱ رسته، تنها ۸۰ رسته شغلی فعال و بقیه غیرفعال و یا دارای فعالیت اندک بوده‌» و رسته‌های شغلی دو گروه اصناف خدماتی و خدمات فنی «تقریباً [...] با تعطیلی مواجه هستند». این گزارش یادآوری می‌کند که بر پایۀ «محاسبات انجام‌شده، یک کاهش اشتغال موقتی حداقل سه میلیون نفر در اصناف مشاهده می‌شود».

بر اساس ارزیابی اتاق اصناف ایران «در حدود ۱.۴۵ میلیون واحد صنفی به طور مستقیم از کرونا آسیب دیده‌» و خسارات وارده تا پایان سال جاری به «حداقل به ۲۰۲.۵ هزار میلیارد تومان» برآورد شده است.

خسارت بیش از ۱۱ هزار میلیارد تومانی به کشاورزی و امنیت غذایی

بررسی شواهد آماری در بنوشتۀ گزارش پایگاه خبری پایش آثار اقتصادی کرونا نشان می‌دهد که خسارات ناشی از شیوع ویروس کرونا تنها در ماه اسفند ۱۳۹۸به میزان «۷.۸ درصد در بخش مصرف و ۱۰ درصد در بخش صادرات» بالغ شده است. این گزارش یادآوری می‌کند که با توجه به اینکه «حدود ۷۵ درصد بهره‌ برداران کشاورزی در ایران را کشاورزان کوچک ‌مقیاس با مالکیت کمتر از پنج هکتار زمین» و٨٠ درصد باغداران کشاورز دارای «کمتر از پنج هکتار باغ» هستند، خسارات اقتصادی کرونا آنان را با مشکلات بیشتری روبرو کرده است. بر این اساس «مجموع خسارت وارده بر بخش کشاورزی حدود ۱۱.۵ هزار میلیارد تومان گزارش شده است».

کاهش ۱۶ میلیارد دلاری تجارت خارجی در دوران کرونا

این گزارش یادآوری می‌کند که «تجارت‌ خارجی ایران در سال ۲۰۲۰ با کاهش ۱۶ میلیارد دلار به حدود ۷۰ میلیارد دلار رسیده است». بر پایۀ ارزیابی‌های صورت گرفته «پیش‌بینی می‌شود حداکثر صادرات کشور در سال ۱۳۹۹ به ۳۰ میلیارد دلار برسد». در همین دوره «حداقل نیاز ارز وارداتی حدود ۳۵ میلیارد دلار برآورد شده است». اگر ارز موردنیاز کالاهای اساسی کشور ثابت بماند، «بیشترین کسری ارز بر حوزه تولید» اثر خواهد گذاشت، زیرا «بر اساس آمار موجود بیش از ۸۰ درصد از واردات کشور را کالاهای سرمایه‌ای، واسطه‌ای، قطعات و مواد اولیه تشکیل می‌دهند».

خسارات به بخش خدمات

گزارش پایش آثار اقتصادی کرونا یادآوری می‌کند که «بخش خدمات در مجموع بیش از ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی ایران را به خود اختصاص داده که هرگونه بحرانی در این بخش، کل اقتصاد ایران را با مخاطره» روبرو می‌کند. بخش خدمات «قابلیت انبار محصولات و فروش بعد از کرونا را ندارد و درنتیجه درآمدهای ازدست ‌رفته در ماه‌های بعد جبران نمی‌شود».

خسارات به بخش فرهنگ، گردشگری و صنایع دستی

این بررسی بر اساس گزارش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، یادآوری می‌کند که در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۰ میلیون نفر گردشگر خارجی وارد کشور شده‌اند، اما برپایۀ ارزیابی‌های انجام گرفته در سال ۱۳۹۹ «بیش از ۷۰ درصد درآمدهای ارزی ناشی از ورود گردشگران [...] در معرض خطر قرارگرفته و فعالان بخش گردشگری [نیز] با کاهش ۸۰ درصدی فروش خود روبرو شده‌اند».

بنابر فرآیند ثبت اطلاعات فعالان اقتصادی آسیب‏ دیده، شمار آنها در سه رستۀ فرهنگی، هنری و رسانه‌‏ای، به  ۱۸۶ هزار نفر و میزان خسارات وارد شده «تا پایان شهریور ماه ۹۹، حدود سه هزار میلیارد تومان و با تخمین منطقی تا پایان آذرماه بیش از چهار هزار میلیارد تومان برآورد» شده است. این گزارش یادآوری می‌کند که علاوه بر شاغلان رسمی، ۷۸ هزار و ۵۰۵ نفر نیز که بصورت غیر رسمی در تاسیسات گردشگری اشتغال داشته اند، کار خود را از دست داده‌اند.

میزان آسیب وارده به بخش‌های فرهنگی، هنری و رسانه‌ای برپایۀ اظهارات مسئولان به بیش از ۵۰۰۰ میلیارد تومان بالغ شده است.

خسارات بخش های درمانی : ۲۵ هزار میلیارد تومان

بررسی ارقام بدست آمده از بخش‌های درمانی نشان می‌دهد که در این زمینه نیز درآمدها کاهش و هزینه‌ها افزایش یافته است.

بر اساس این گزارش «کارانه کادر درمانی بیمارستان‌های دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی تا پایان تیرماه سال جاری بر ۹ هزار میلیارد تومان بالغ شده است». از این مقدار «مبلغ ۵.۶ میلیارد تومان مربوط به معوقات سال ۱۳۹۸ است» که قرار پرداخت آن صادر شده، اما «معوقات امسال با مشکل در تامین اعتبار» روبروست. علاوه بر این «در حوزه تحقیقات و فناوری بخش بهداشت در حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان خسارت به کشور وارد شده است».

در همین حال، کاهش «درآمدهای اختصاصی بیمارستان‌ها به شکل متوسط ۳۰ درصد بوده که در هفت ماهۀ منتهی به مهر ماه امسال به پنج هزار میلیارد تومان» بالغ شده است. در همین حال «هزینه اقلام حفاظتی برای بیماران و کادر درمان نسبت به سال گذشته چهار هزار میلیارد تومان افزایش داشته [...] ساعت اضافه کاری به پرداخت ۴۴۵ میلیارد تومان پرداختی اضافه به کادر درمان» انجامیده و افزایش و «ارتقای سیستم اکسیژن طبی در بیمارستان‌های علوم پزشکی در حدود ۲۵۰ میلیارد تومان هزینه در بر داشته است». همزمان «هزینه تامین تجهیزات پزشکی مراکز درمانی کشور به میزان ۵.۵ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است».

بخش آزمایشگاهی پزشکی نیز بر اثر شیوع کرونا با افزایش هزینه و کاهش درآمد روبرو شده‌ است. برپایۀ این گزارش «درآمد آزمایشگاه‌های دولتی و غیر دولتی به دلیل عدم مراجعه حضوری به ترتیب  به میزان ۵۰۰ میلیون تومان و ۲ هزار میلیارد تومان کاهش داشته و هزینه تفکیک محیط‌ های بیماران در آزمایشگاه‌های ۲۵ میلیارد تومان افزایش هزینه» به دنبال آورده و «خرید تجهیزات و لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز برای انجام تست‌های تشخیصی مولکولی کووید ۱۹ به میزان ۳۷۵ میلیارد تومان» هزینه در برداشته است.

به گزارش حلال احمر «بخش‌های درمانی خارج از کشور تا پایان اردیبهشت‌ امسال یک ‌میلیون و سیصد هزار دلار خسارت ‌به بار آورده‌اند».

در چنین موقعیتی پرداخت «اعتبارات مربوط به بیماران روانی، سوختگی، مسمومین و مصدومین غیر تصادفی، بیماران خاص و صعب‌العلاج به میزان ۲۰۰ میلیارد تومان» ناممکن شده است.

بر این اساس، کل «خسارت وارد شده به حوزه سلامت ناشی از بیماری کرونا در حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود».

خسارت بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومانی به بیمه  

این بررسی با یادآوری تأثیرات گستردۀ کرونا بر «نظام تولیدی کشور و به ‌تبع بر صنعت بیمه» تاکید می‌کند که افزایش میزان ترک کار، کاهش تولید و عدم امکان جذب نیروی کار جدید در کارگاه‌ها تنها در اسفندماه سال ۱۳۹۸ و سه ماه نخست سال «به کاهش ۹۹۰۰ میلیارد تومان حق بیمه» منجر شده است. این گزارش مبلغ امهال حق بیمه سهم راننده را در هر ماه، بر اساس ارقام ماه‌های نخست سال، ماهانه «بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان» ارزیابی کرده است.

در همین حال، «توقف و کاهش انجام بازرسی دفاتر قانونی اشخاص حقوقی در ماه‌های اسفند ۱۳۹۸ و فروردین و اردیبهشت‌ماه سال جاری بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان فرار مالیاتی به همراه داشته»  است.

ضرر ۲۵ هزار میلیارد تومانی کرونا به بخش حمل و نقل 

محدودیت‌های برقرار شده در زمینۀ حمل‌ و نقل در هر دو حوزه مسافری و باری نیز خسارات قابل توجهی بر این صنعت وارد کرده است. بر اساس این گزارش «بررسی آمار عملکردی وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد که میزان کل خسارت وارده بر حوزه‌های مختلف حمل‌ و نقل کشور، از اسفند ۱۳۹۸ تا مرداد ۱۳۹۹، به ۴.۵ هزار میلیارد تومان» بالغ شده که «بخش هوایی و ریلی با ۹۰ درصدِ آن، بیشترین زیان را متحمل شده‌اند.

این گزارش یادآوری می‌کند که «در صورت ادامه وضع موجود حداقل کاهش درآمدی سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ برای ۶ ماهه دوم سال در سه بخش مسافری و باری جاده‌ای، ریلی و هوایی به ۰۸.٢۵ هزار میلیارد تومان بالغ می‌شود».  

خسارت ۸۷۰ میلیاردی کرونا به آموزش و پرورش

هر چند ارزیابی خسارات کمی و کیفی وارد شده به بخش آموزش و پرورش به آسانی ممکن نیست و نتایج آن در پاره‌ای موارد سال‌ها بعد آشکار می‌شود، اما گزارش یادشده با توجه به «تحمیل هزینه‌های اضافی از جمله خرید مواد ضدعفونی‌کننده، افزایش هزینه اینترنت، کاهش درآمدهای اختصاصی و عمومی‌ و افزایش نرخ بازماندگان از تحصیل»، خسارت وارد بر این بخش را حدود ۸۷۵ میلیارد تومان برآورد کرده است.

کرونا و آسیب یک هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها

به گزارش پایگاه خبری پایش آثار اقتصادی کرونا، «بیش از ۹۰ درصد از پنج هزار و ۳۹۴ شرکت دانش‌بنیان، به ویژه در بخش‌های فناوری زیستی، کشاورزی و صنایع غذایی، مواد پیشرفته، ساخت تجهیزات و ماشین‌آلات، برق، الکترونیک، فتوالکترونیک و مخابرات، فناوری اطلاعات و خدمات تجاری‌سازی، با مشکلات عدیده‌ای در حوزه کاهش تقاضای محصولات، کاهش درآمد و فروش، عدم توان پرداخت حق بیمه نیروی انسانی، فقدان نهاده‌ها و تجهیزات مورد نیاز و کمبود سرمایه در گردش رو به‌ رو» شدند. بر اساس برآوردهای انجام ‌شده «استارتاپ‌های حوزه گردشگری با کاهش ۸۰ درصد فروش‌، استارتاپ‌های اطلاع‌رسانی خدمات تفریحی و فرهنگی مانند رزرو و فروش بلیط [...] با کاهش ۸۵ درصدی فروش و استارتاپ‌های حوزه جابه‌جایی اینترنتی بار و مسافر با کاهش بیش از ۲۰ درصدی تعداد سفر روبرو بوده‌اند».

بر اساس آمار موجود در بارۀ «تسهیلات ویژه تخصیص یافته» به این گونه موسسات، «برآورد می‌شود بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال به این حوزه خسارت وارد شده باشد». بر این مبلغ باید ۱۲۰هزار میلیارد تومان کاهش فروش شرکت‌های دانش بنیاد را نیز افزود.

خسارت ۱۵۰ میلیارد تومانی کرونا به بخش جوانان  

این گزارش با یادآوری وجود «حدود ۳۲ هزار باشگاه ورزشی در سطوح مختلف در کشور [که] شمار کارکنان هر یک از آنها ۵ تا ۴۵ نفر بوده» خسارت وارد شده به این بخش را «ماهیانه حدود ۲۵۰ میلیون ریال» برآورد می‌کند. کل «خسارت تقریبی ناشی از شیوع ویروس کرونا برای مدت ۶ ماه در حوزه‌های مرتبط با جوانان ۱۱۰ میلیارد تومان [و] تا پایان آذرماه به بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان برآورد شده است.