فراز و نشیب خروج بریتانیا از اتحادیۀ اروپا در پیوند با تاریخ حزب محافظه کار

از زمان پیوستنِ بریتانیا به جامعۀ اقتصادیِ اروپا یا «بازار مشترک» در ژانویۀ ۱۹۷۳ احتمالِ خروج آن کشور از اروپا به یکی از موضوع‌های همیشگیِ بحث‌های سیاسیِ بریتانیا تبدیل شد. در ۵ ژوئن ۱۹۷۵ رفراندومی دربارۀ این موضوع برگزار شد و در آن بریتانیایی‌ها به ماندنِ در اروپا رأی دادند. اما مخالفت‌ها با عضویتِ آن کشور در اتحادیۀ اروپا ادامه یافت. در انتخابات سراسریِ ۷ مِی ۲۰۱۵ دیوید کامروُن در کارزار انتخاباتی‌اش برگزاری رفراندوم دیگری را به بریتانیایی‌ها وعده داد و در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶ آن را برگزار کرد. ۵۱.۸۹ درصد رأی دهندگان به برکسیت یعنی خروج بریتانیا از اتحادیۀ اروپا رأی دادند. تِرِزا مِی نتوانست موافقت‌نامۀ برکسیت را به تصویبِ پارلمان بریتانیا برساند. اکنون که حزب محافظه کار به رهبری بوُریس جانسوُن به اکثریت مطلق دست یافته است، گویا دیگر مانعی سر راه خروج آن کشور از اتحادیۀ اروپا باقی نمانده است.

بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا Reuters

پنجشنبه ۱۲ دسامبر حزب محافظه کار بریتانیا به رهبری بوُریس جانسوُن در انتخاباتِ پیشرسِ مجلسِ عوام آن کشور با به دست آوردنِ ۳۶۵ کرسی از ۶۵۰ کرسیِ مجلس به اکثریت مطلق دست یافت و زمام امورِ بریتانیا را تا ۵ سال دیگر به تنهایی یعنی بی‌هیچ نیازی به تشکیل ائتلاف با احزابِ دیگر در دست گرفت. از سومین پیروزی مارگارِت تاچر در ۱۹۸۷ حزب محافظه کار بریتانیا تاکنون به چنین پیروزی بزرگی دست نیافته بود. این حزب در سال ۱۸۳۴ تشکیل شد اما از نظر سیاسی وارثِ «توُری‌ها» است که از قرن ۱۷ میلادی یکی از دو گروهِ پارلمانیِ بریتانیا را تشکیل می‌دادند و از وفادارانِ دودمان استوارت بودند. این دودمان یکی از خاندان‌هایِ پادشاهیِ اسکاتلند بود که از ۱۶۰۳ تا ۱۷۱۴ پادشاهی انگلستان و اسکاتلند و ایرلند را یکجا در دست داشت.

حزب محافظه کار بریتانیا با نام رسمیِ «حزب محافظه کار و اتحادگرا» از زمان بنیان‌گذاری‌اش تاکنون یکی از دو حزبِ اصلی بریتانیاست. نخستین رقیبِ سیاسیِ آن از ۱۸۵۹ تا سال‌های دهۀ ۱۹۲۰ «حزب لیبرال» بود. در  آن سال‌ها «حزب کارگر» از حزب لیبرال پیشی گرفت و به نخستین رقیب سیاسیِ حزب محافظه کار تبدیل شد. در قرن بیستم نخست‌ وزیرانِ وابسته به حزب محافظه کار مدت ۵۷ سال در رأس حکومت‌های بریتانیا بودند. سرشناس‌ترینِ آنان یکی «وینستوُن چِرچیل» بود که بار اول از ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۵ و بار دوم از ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۵ عهده دارِ نخست‌وزیریِ آن کشور شد. دومین نخست وزیرِ سرشناسِ محافظه کار خانم مارگارِت تاچر بود که از ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۰ بر بریتانیا فرمان راند. در زمان او بود که حزبِ محافظه کار دست به اصلاحاتِ اساسیِ لیبرالی در اقتصاد آن کشور زد و اروپاگریزی را آغاز کرد. به عقیدۀ بعضی از مورخان، اصلاحاتِ او در اقتصاد جهان نیز بسیار اثر گذاشت. از ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۷ نخست وزیر بریتانیا جان مِیجِر، یکی دیگر از رهبرانِ حزب محافظه کار، بود.

این حزب درانتخابات سراسریِ بریتانیا در ۱۹۹۷ شکست خورد و توُنی بلِر، رهبر حزب کارگر، به نخست وزیریِ بریتانیا رسید و تا ۲۷ ژوئن ۲۰۰۷ در آن سِمَت باقی ماند. او در آن روز استعفایِ رسمی‌اش را به ملکه الیزابِت دوم تقدیم کرد و جای خود را به گوُردوُن براون، که از ۲۴ ژوئن آن سال به رهبری حزب کارگر انتخاب شده بود، سپرد.

در انتخابات سراسری ۲۰۱۰ حزب کارگر شکست خورد و حزب محافظه کار به نیرومندترین حزبِ مجلسِ عوام تبدیل شد. دیوید کامروُن، یکی از کادرهای بلندپایۀ این حزب، در ائتلاف با «حزب لیبرال دموکرات» نخست وزیر بریتانیا شد. در انتخابات سراسریِ ۷ مِی ۲۰۱۵ حزب محافظه کار با به دست آوردن ۳۳۰ کرسی از ۶۵۰ کرسیِ مجلسِ عوام به اکثریت مطلق دست یافت. متحد آن، حزب لیبرال دموکرات، شکست سختی خورد و تعداد نمایندگانش از ۵۷ به ۸ نفر رسید. به این ترتیب، حزب محافظه کار بی آنکه نیازی به ائتلاف با حزبی دیگر داشته باشد زمام حکومت بریتانیا را به دست گرفت.

از زمان پیوستنِ بریتانیا به جامعۀ اقتصادیِ اروپا یا «بازار مشترک» در ژانویۀ ۱۹۷۳ احتمالِ خروج آن کشور از اروپا به یکی از موضوع‌های همیشگیِ بحث‌های سیاسیِ بریتانیا تبدیل شد. در ۵ ژوئن ۱۹۷۵ رفراندومی دربارۀ این موضوع برگزار شد و در آن بریتانیایی‌ها به ماندنِ در اروپا رأی دادند. اما مخالفت‌ها با عضویتِ آن کشور در اتحادیۀ اروپا فروکش نکرد.

دیوید کامروُن که در کارزار انتخاباتی‌اش برگزاری رفراندوم دیگری را دربارۀ ماندن بریتانیا در اروپا یا خروج آن کشور از اتحادیۀ اروپا به بریتانیایی‌ها وعده داد بود در ۲۳ ژوئن ۲۰۱۶ آن رفراندوم را برگزار کرد. او خود مانند اکثریتِ حزب کارگر، حزب لیبرال دموکرات و حزب ملیِ اسکاتلند خواهان ماندنِ کشورش در اتحادیۀ اروپا بود. با این حال، جناج اروپاگریزِ حزبِ محافظه کار به سرکردگیِ بوُریس جانسون، حزب راست‌گرایِ «استقلالِ پادشاهیِ متحد» معروف به «یوکیپ» و بعضی از نمایندگانِ حزب کارگر کارزار گسترده‌ای را برای خروج بریتانیا از اتحادیۀ اروپا که به «برکسیت» معروف شد، به راه انداختند. در آن رفراندوُم ۵۱.۸۹ درصد رأی دهندگان به برکسیت رأی دادند.

پس از رفراندوُم، دیوید کامروُن استعفا کرد و تِرِزا مِی، وزیر کشور که هنگام رفراندوُم سکوت اختیار کرده بود، رهبری حزب محافظه کار را به عهده گرفت و جانشینِ کامروُن شد. او پس از مارگارِت تاچِر دومین زنِ بریتانیایی بود که عهده دار مقام نخست وزیری می‌شد. به درخواست او انتخابات سراسریِ بریتانیا که می‌بایست در ماه می ۲۰۲۰ برگزار شود در ۸ ژوئن ۲۰۱۷ برگزار شد. محافظه کاران اکثریت را از دست دادند و مجبور شدند برای ماندنِ در قدرت با «حزب اتحادگرایِ دموکراتیک» ایرلند شمالی که تنها ۱۰ کرسی از ۶۵۰ کرسیِ مجلس عوام را به دست آورده بود مذاکره و ائتلاف کنند.

تِرِزا مِی وظیفه داشت مذاکراتِ خروج بریتانیا را از اتحادیۀ اروپا که از ۲۹ مارس ۲۰۱۷ آغاز شده بود، رهبری کند. آن مذاکرات در سال ۲۰۱۸ به دو بحرانِ سیاسی در بریتانیا انجامید. در ۲۵ نوامبر ۲۰۱۸ شورای اتحادیۀ اروپا موافقت‌نامۀ خروج بریتانیا را از اتحادیۀ اروپا تصویب کرد. اما پارلمان بریتانیا در سال ۲۰۱۹ سه بار آن را رد کرد. بار اول در ۱۵ ژانویه، بار دوم در ۱۲ مارس و بار سوم در ۲۹ مارس.

تِرِزا مِی نتوانست موافقت‌نامۀ خروج کشورش را از اتحادیۀ اروپا به تصویبِ اکثریتِ پارلمان بریتانیا برساند. از همین رو، نخست در ۷ ژوئن ۲۰۱۹ از رهبری حزب محافظه کار و سپس در ۲۴ ژوئیۀ آن سال، در فردای انتخاب بوُریس جانسوُن به رهبریِ حزب محافظه کار، از مقام نخست وزیری استعفا کرد و بوُریس جانسوُن جانشینِ اوشد.

خروج بریتانیا از اتحادیۀ اروپا می‌بایست در ۲۹ مارس ۲۰۱۹ انجام گیرد. اما سپس آن را به ۱۲ آوریل، بار سوم به ۳۱ اکتبر ۲۰۱۹ و سرانجام به ۳۱ ژانویۀ ۲۰۲۰ موکول کردند. اکنون که حزب محافظه کار بریتانیا به رهبری بوُریس جانسوُن به اکثریت مطلق دست یافته است، گویا دیگر مانعی سر راه خروج آن کشور از اتحادیۀ اروپا باقی نمانده است.