هایدگر: فیلسوف بزرگی که از سیاست هیچ نمیفهمید
جنگ "هایدگریها" و "ضدهایدگریها" در دنیای اندیشه و بخصوص میان روشنفکران فرانسوی همیشه شدید بوده و هنوز هم هست. فصل تازۀ این جنگ از سال پیش و از روزی شروع شد که ناشر آلمانی هایدگر اعلام کرد که بزودی "دفترهای سیاه" فیلسوف بزرگ قرن بیستم را منتشر خواهد کرد...
نتشر شده در: : روزآمد شده در
گوش کنید - ۰۸:۰۴
مجلۀ نوول ابسرواتور مینویسد هایدگر که آدم بسیار منظمی بود، پیش از مرگ (١٩٧٦) جدول دقیقی برای برنامهریزی انتشار مجموعۀ آثارش تهیه کرده و آن را به انتشارات کلوسترمان سپرده بود: بر اساس توصیههای شخص او، ١٠٢ جلد نوشتههایش، که از جمله شامل درسها یا به قول قدیمیترها "تقریرات" میشد میبایست بر اساس یک برنامۀ زمانی دقیق به تدریج منتشر گردد.
پسر کوچک فیلسوف و آخرین دستیار حرفهای او نیز به عنوان وصی، بر پیشرفت کار نظارت میکنند.
مجموعۀ انتشارنیافتهها از جمله شامل ٣٤ دفتر میشود که ظاهراً فقط به دلیل رنگ جلد آنها از سوی خود هایدگر "دفترهای سیاه" نامیده شده است. فیلسوف آلمانی طی حدود چهل سال اندیشهها و ملاحظات خود را در این دفترها ثبت کرده است. پتر تراونی، هایدگرشناس آلمانی معتقد است که این دفترها، "وصیتنامۀ فلسفی" هایدگر است.
در آلمان، فعلاً یادداشتهای سالهای ١٩٣١تا ١٩٤١ در سه جلد -کلاً١٢٠٠صفحه- منتشر شده است. به نوشتۀ نوول ابسرواتور هنوز "بسیار اندکاند متخصصانی که آن را کامل خوانده باشند ".
هایدگر و یهودستیزی
جنگ و جدل روشنفکران از آنجا دوباره شروع شد که پتر تراونی که خود مسئولیت نظارت بر انتشار متون را به عهده دارد، پس از مطالعۀ کامل یادداشتها، کتابی منتشر کرد به اسم "هایدگر و یهودستیزی" و در آن تمام بخشهای "دفترهای سیاه" را که به یهودیان مربوط میشود، استخراج و تحلیل کرد. از نگاه ضدهایدگریها، نوشتههای معلم بزرگ فلسفه در این باب، به وضوح یهودستیزی وی را نشان میدهد.
این اتهام علیه هایدگر تازگی ندارد. اما هرچند عضویت او در حزب نازی و سوابقش در این مورد کاملاً روشن است، مدافعان هایدگر همیشه گفتهاند که وی حتی اگر اشتباه کرد و در حزب هیتلر اسم نوشت، هیچگاه ضدیهود نبود. بارها نقل شده که او در همان سالها با نصب آفیشهای ضدیهود در محیط دانشگاه مخالفت کرده، یا این که به فلان شاگرد یهودی کمک کرده است. علاوه بر این، مشهور است که هایدگر خود شاگرد ادموند هاسرل، متفکر یهودی بود.
ولی این بار با آفتابی شدن یادداشتهای تازه و کار پژوهشی پتر تراونی، مخالفان هایدگر اطمینان دارند که اسناد غیرقابلانکار ضدیت فیلسوف با یهودیان را یافتهاند.
پتر تراونی در کتاب خود"هایدگر و یهودستیزی"، توضیح داده که هایدگر، سه وجه مشخصۀ قوم یهود را "روحیۀ حسابگری"، "تعلق و اعتقاد به اصل نژاد و زیستن مطابق با آن" و بالاخره "بیسرزمینی" یا به قولی آوارگی میدانسته است.
اما آیا این نوع نگاه برای اثبات اتهام "یهودستیز" بودن کافی است؟
روشن است که در اینجا به حوزۀ تفسیر و تأویل قدم میگذاریم: برای برخی متفکران، ضد یهود بودن هایدگر قطعی است اما از نظر برخی دیگر، این قضاوتی بیپایه و متعصبانه است.
حماقت بزرگ
آن دسته از متفکران و فیلسوفان امروزی فرانسهزبان که هایدگر را خوب میشناسند، همگی میگویند که عضویت فیلسوف آلمانی در حزب نازی و گام نهادنش به "کژ راهۀ" سیاسی، حرف و مطلب تازهای نیست. به گفتۀ خانم باربارا کاسن، مدرس فلسفه، وقتی او در سال ١٩۶٩، در ٢٢ سالگی، با هایدگر ماقات میکند، "همه میدانستیم که او نازی بوده"...
متفکر دیگر فرانسوی، آلن فینکلکروت که همیشه حساسیت بسیار شدیدی به گرایشهای ضدیهود برخی نویسندهها نشان داده، در مورد "انحراف" هایدگر میگوید: "واقعیت دردناکی است اما حرف تازهای نیست... به رغم گرایش ضدیهودش، ما به خاطر تحلیل هایدگر از زمانۀ چیرگی تکنیک، به او مدیونیم".
نوول ابسرواتور یادآوری میکند که سالها بعد از شکست آلمان هیتلری، هایدگر در اشارهای گذرا به سابقۀ خراب سیاسیاش، آن را "حماقت بزرگ" نامیده بود.
نوول ابسرواتور میافزاید که تاریخ فلسفه انباشته از این "حماقتهای بزرگ" است. کدام فیلسوف بزرگ اشتباه نکرده است؟ نوول ابسرواتور مثالهایی میزند و آرا افلاطون در بارۀ شاعران، عقاید ژان ژاک روسو در مورد زنان، نوشتههای هگل در بارۀ آفریقاییها و بالاخره نگاه شوپنهاور به سکس و جنسیت را از جمله خزعبلاتی وصف میکند که از ذهنهای نابغه تراویده است.
نوول ابسرواتور همچنین از هانا آرنت، دیگر متفکر آلمانی و در عین حال معشوقۀ قدیمی هایدگر نقل میکند که "گرایش به زور و جباریت را تقریباً در نظریات همۀ متفکران بزرگ میشود دید"...
به هر حال هنوز برای خیلی از اهل اندیشه این راز ناگشوده باقی مانده که چگونه یک متفکر اصیل با آن دانش افسانهای و شناخت عمیقش از تاریخ، مجذوب آدمی مثل هیتلر و عضو حزبی مثل حزب نازی آلمان میشود؟
شاید کلید فهم قضیه را مارسل گوشه فیلسوف معاصر فرانسوی به بهترین شکل به دست داده باشد. به گفتۀ او "متفکران بسیار بزرگی هستند که از وضعیت سیاسی هیچ نمی فهمند".
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید