لایسیته و تعبیر های آن

در در زیر این عنوان آمده است که از سال 1991، با ایجاد شدن کرسی «تاریخ و سوسیولوژی لاییسیته»، در دانشکدۀ عالی علوم اجتماعی، حدود پنجاه تن از دانشگاهیان، در مورد این مفهوم بحث دارند. این پژوهشگران، که بیشتر خواهان یک «برخورد باز» استند، اعتراف میکنند که در قناعت دادن شخصیت های منتخب، یعنی سیاسیان، مشکل دارند.

در ادامۀ این نوشته میخوانیم که، این مسئله را ما در گوشت خوک، که در مدارس به شاگردان داده میشود میبینیم. همچنان، در موهای زنانی که در کودکستان ها کار میکنند و یا هم در دانشگاه ها محصل استند. «لاییسیته، در این اواخر به چهارمین ارزش جمهوریت تبدیل شده است.» این را والانتیان زوبر، که تاریخدان است میگوید. ولی مشکل در این است که، در حالیکه از سوء قصد های پاریس، در آغاز سال جاری به بعد، رهبران سیاسی راستی، به وضاحت، ولی همچنان چپی ها، از لاییسیته، به عنوان وسیلۀ اتحاد ملی استفاده کردند، در حقیقت روی مفهوم اصلی این واژه، تفاهم عمومی وجود ندارد. این واژه، که به آن نقش چتر، یا چتری داده شده است، غیر قابل فهم و منحرف شده است و مورد استفادۀ ابزاری قرار گرفته و در حال حاضر، معانی متضاد را احتوا میکند. مثلاً یکی لاییسیته لیبرال داریم و دیگری، لاییسیته «اکستانسیو»، یعنی با قابلیت انبساط.

هواداران لاییسیته لیبرال خواهان این استند که حکومت باید خنثی باشد و به این اکتفا کند که همزیستی مردمان مختلف، با عقاید متفاوت را سازماندهی کند. ولی برای هواداران نوع دوم لاییسیته، یعنی لاییسیتۀ که قابلیت انبساط را دارد، این هم مطرح است که شهروندان هم باید قبول کنند، که در محلات عامه، یک کمی خنثی تر شوند. لایک های اولی در راس، آزادی و آزادی بیان شخصی را قرار میدهند، یعنی برای هرکسی عقاید شخصی خود او بیشتر از هر چیز دیگر تعین کننده است. در حالیکه برای گروه دوم، انسجام ملی بالاتر از آزادی های فردی قرار میگیرد. و انسجام ملی، یعنی اینکه تفاوت های دینی و فرهنگی را باید کمتر نمایان کرد.

بعد از این تشریحات مقدماتی، در ادامۀ نوشته، مسئلۀ دانشگاهیان مطرح شده است. مشخصاٌ این دانشمندانی که در مورد لاییسیته کار میکنند، چه میگویند؟ و در مورد این کلمۀ «متعدد المعنی»، چه میگویند؟

چشم دید اول، این است که در محیط دانشگاهی، بیشتر از هر چیز دیگر، مسئلۀ گوشت خوک در کانتین و حجاب اسلامی بعضی از دانشجویان، توجه آنان را بخود جلب کرده است. مسایلی که توسط نیکولا سارکوزی، رهبر دست راستی ها، در کامپاین انتخاباتی حاضر، در فرانسه، مطرح شد. قابل یاد آوری است که در حال حاضر در فرانسه انتخابات محلی جریان دارد و به دلیل اینکه حزب راست افراطی مارین لوپن، که خواهان برگشت به سنن فرانسوی است و در برابر خارجی ها، بخصوص مسلمانان، خواهان سخت گیری میباشد، هر سال هواداران بیشتر به دست میاورد. جریان های راست میانه هم در رقابت با حزب مارین لوپن، در برابر خارجی ها، بخصوص مسلمانان، خواهان شدت عمل میشوند.

خواست تعریف مجدد مفهوم «لاییسیته»، با تشدید معنی آن، در رابطه با مسلمانان، به ذوق پژوهشگران هم نیست. یک اکثریتی از آنان تغیر آوردن در این مفهوم، توسط سیاستمداران را خطرناک تلقی میکنند. چنانچه، در لیبراسیون  یازدهم ماه مارس، به امضای تعدادی از این پژوهشگران آمده است که : «این تبعیضات قانونی، (در برابر زنان محجب) در حال ایجاد یک رژیم قضایی فوق العاده، یا استثنایی است، که حق آموزش و حق کار را پایمال میکند».

در ادامه نوشته آمده است که در سالهای 70، مسئلۀ لاییسیته، در دانشگاه ها، بجز از جوانب تاریخی آن، حتی باعث بحث و تحقیق هم نمیشد. تا اینکه در سال 1989، یک حادثه، باعث مطرح شدن این مفهوم شد. سه تا از دخترکان مدرسۀ «کری»، در حومۀ پاریس، میخواهند چادر خود را نگه دارند، یعنی با چادر به درس یروند. مدیر مدرسه مخالفت میکند و به این ترتیب، قصۀ فاطمه، سمیرا و لیلی، به یک قضیۀ حکومتی تبدیل میشود. وزیر معارف آن زمان، لیونل ژوسپن، به این نتیجه میرسد، که درس خواندن این سه دختر باید به مسایل دیگر ارجعیت داشته باشد، یعنی مدرسه نمیتواند آنان را اخراج کند.

چندی بعد، تعدادی از «روشنفکران» در اعتراض به وزیر معارف، یا وزیر آموزش و پرورش، مینویسند که «آقای وزیر، آینده به ما خواهد گفت که آیا سال 1989، که دوصدمین سالگرد انقلاب فرانسه هم است، نوعی از «مونیک» مدرسه خواهد بود؟». مونیک، که همان شهر «مونشن»، در جنوب آلمان است، در اصطلاح سیاسی فرانسه، آغاز پیروزی فاشیسم است، یعنی اگر در مونیک، جلو آدولف هیتلر گرفته شده بود، کار به جنگ دوم جهانی نمیرسید.

ازان به بعد، این دو طرز دید در فرانسه در برابر همدیگر قرار گرفتند. ولی مسئولین سیاسی از لاییسیته لیبرال فاصله گرفته، لاییسیته «اکستانسیو»، یعنی با قابلیت انبساط را تبلیغ و عملی میکنند، یعنی، دیگر کسی با چادر نمیتواند وارد مدارس شود و در فکر این هم استند، که عرصه را بر مسلمانان محجب، حتی در خیابان ها هم تنگ کنند.