به مناسبت برگزاری نمایشگاه "امپراتوری فراموش شده، جهان پارسیان باستان" در موزه "بریتانیا" که از ٩ سپتامبر ٢٠٠۵ تا ٨ ژانویه ٢٠٠٩ جریان داشت، کتابی منتشر شد که بر مبنای دو خبر مختلف، در اردیبهشت ماه و خرداد ماه ١٣٩٢، نسخه فارسی آن رونمائی گردید.
نویسندگان کتاب "امپراتوری فراموش شده؛ جهان پارسیان باستان"، "جان کرتیس" و "نایجل تالیس" در تشریح امپراتوری فراموش شده می گویند: تاریخ‌نویسان یونانی که در دوره هخامنشیان می‌زیسته‌اند مثل هرودت، گزنفون و استرابو، از زبان دشمن و به زبان یونانی باستان درباره هخامنشیان و روابط با پارسیان نوشته‌اند که مدام با آنها در جنگ بوده اند.
کتاب "امپراتوری فراموش شده" ترجمه "خشایار بهاری"
مشکل دیگر زبان است چرا که متون تاریخی یونان باستان به زبان عربی ترجمه شده اند و کتابهای مورخان یونان باستان در دسترس نبوده اند. با تغییر خط و نبود امکان خواندن نوشته‌های میخی، امپراتوری هخامنشی فراموش شده، از خاطره‌ها محو می‌شود. بنابراین تاریخ این دوره به صورت داستان‌های حماسه‌ای غیرحقیقی برای ایرانیان برجا می‌ماند.
تنها پس از قرن هفدهم است که شرق‌شناسان اروپایی با مطالعه و توجه به کتب تاریخی یونانی و سفر به منطقه امپراتوری هخامنشی و پیوند دادن آثار باستانی باقی‌مانده از آن دوران با نوشته‌های کهن و سپس رمزگشایی خطوط میخی، این امپراتوری فراموش‌شده را به یادها بازمی گردانند.
متأسفانه دو منبع مختلف دو خبر کاملأ متفاوتی را در مورد مترجم این اثر می دهند که کار را از راه دور آسان نمی سازد، اما می توان حدس زد که دو مترجم، همزمان به برگردان یک کتاب پرداخته اند و نتیجه کار به فاصله یک ماه به بازار آمده است.
مجله فرهنگی-هنری "بخارا" می نو یسد: «سرانجام پس از سه سال، کار ترجمه و چاپ کتاب "امپراتوری فراموش‌شده" به اتمام رسید و عصر روز یکشنبه ۱۹ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۲ مراسم رونمایی در تالار اجتماعات نشر فرزان روز با حضور استادان، دانشجویان رشته تاریخ دانشکده ادبیات و گروه تاریخ و دوستداران تاریخ ایران برگزار شد .
کتابی که امروز رونمایی آن را برگزار می‌کنیم در واقع کتابی است درباره فرهنگ، هنر و تمدن هخامنشیان که گردآورندگان آن، "جان کرتیس" و "نایجل تالیس"، به دنبال برگزاری نمایشگاه موزة بریتانیا در سال ۱۳۸۴ درباره دوره بسیار مهم تمدن ایران باستان سالهای ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد یعنی دورة شاهنشاهی هخامنشی ارائه نمودند.
همانطور که اشاره شد این نمایشگاه با ابتکار دکتر جان کرتیس- ایران‌شناس و سرپرست بخش خاورمیانة موزة بریتانیا، تشکیل شده و چندین موزة اروپایی از جمه موزة لوور و موزة ایران باستان و موزة تخت جمشید با ارسال اشیاء موزه غنی بودن این نمایشگاه را تضمین نمودند.
کتاب "امپراتوری فراموش شده" ترجمه "فرخ مستوفی"
کتاب "امپراتوری فراموش شده" ترجمة "خشایار بهاری" است که تاکنون کتابهای بسیار مهمی در حوزة تاریخ ایران باستان از جمله "لشکرکشی خشایارشاه به یونان"- نوشتة "چالز هیگنت"، کتاب "ایران کهن"- تألیف "جان کرتیس" و همچنین کتاب "تاریخ سیاسی هخامنشی"- از "داندا مایف" و چند کتاب دیگر را ترجمه کرده است.
خشایار بهاری همچنین کتاب "اسطوره و تاریخ"- اثر "دکتر رحیم شایگان"، را نیز به فارسی ترجمه کرده که مراحل آخرین چاپ را طی می‌کند.
کتاب "امپراتوری فراموش‌شده"، دارای دوازده فصل است: ۱ـ تاریخ شاهنشاهی هخامنشی (پی‌یر بریان)، ۲ـ زبانها و کتیبه‌های هخامنشی (متیو استول‌پر)، ۳ـ رمزگشایی خط میخی هخامنشی (اروین ل. فینکل)، ۴- باستان‌شناسی دورة هخامنشی (جان کرتیس)، ۵ ـ کاخ (جان کرتیس و شاهرخ رزمجو)، ۶ ـ سفرة شاهانه (جان سنت سیمپسون)، ۷ـ جواهرات و زیورآلات شخصی (جان کرتیس)، ۸ ـ دین و آیین‌های خاک‌سپاری (شاهرخ رزمجو)، ۹ـ سازمان شاهنشاهی هخامنشی (آندرو مدوز)، ۱۰ـ جابجایی و جنگ‌افزار (نایجل تالیس)، ۱۱ـ ایران و یونان (الکساندرا ویلینگ)، ۱۲ـ میراث ایران باستان (وستا سرخوش ـ کرتیس).
در حالی که خبرگزاری ایلنا می نویسد:
"مراسم رونمایی از کتاب "امپراتوری فراموش شده" با سخنرانی فریدون جنیدی در اتحادیه ناشران برگزار می‌شود. این کتاب ازسوی نشر "آمه" منتشر شده است.
این اثر با اجازه و هماهنگی مسئولان موزه و با استفاده از اصل تصاویر به کوشش "فرخ مستوفی" به فارسی برگردانده شده و در 272 صفحه قطع رحلی توسط نشر کتاب آمه منتشر شده است.
به نوشته ایلنا، فرخ مستوفی- برگرداننده کتاب "امپراتوری فراموش شده، جهان پارسیان باستان" که توسط نشر کتاب آمه منتشر شده است، در سخنان خود گفت: «ما هرگز از تاریخ و گذشته خود جدا نخواهیم شد و جدا کردن ما از گذشته مان خیانتی است که بدون شک باعث ضعف ما خواهد بود.»
او افزود: «با بررسی کشورهای اطراف می‌توانیم دریابیم که دور تا دورمان پر است از نشانه‌های دوره هخامنشیان؛ مثلاً در کشور تاجیکستان و... اما ما حتی در گور نیز نیاکان‌مان را آسوده نگذاشته‌ایم و هر روز با حفاری‌هایمان آسایش اجدادمان را به هم ریخته‌ایم.....هیچ فاصله‌ای بین هخامنشیان و امروز وجود ندارد. وقتی غربی‌ها و ساختار فیلم‌هایی مثل سیصد دست به اهانت به تاریخ و فرهنگ ایران می‌زنند و از شرق و غرب و حال و گذشتگان به امپراتوری ایران حمله می‌شود ما خودمان نباید تیشه به ریشه خودمان بزنیم.»
خبرگزاری ایلنا در دنباله این خبر می نویسد: «اگر درنظر داشته باشیم که مورخان کلاسیک‌گرا تاریخ خاور نزدیک را از لحظه ورود اسکندر در سال 334 قبل از میلاد ربوده‌اند و تحت تمایلات بزرگ‌نمایی هلنیستی و گاه از روی غرض‌ورزی، امپراتوری عظیم هخامنشی را عمداً به ورطه فراموشی سپرده‌اند، انتخاب عنوان امپراتوری فراموش شده برای این کتاب توسط ویراستاران نام بامسمایی است.»
خبرگزاری کتاب ایران هم به این ترجمه اشاره دارد اما درسایت نشر کتاب آمه دیده نمی شود...
به هر رو این نمایشگاه که در آن بیش از 400 شیئی در پیوند با جهان باستان به نمایش گذاشته شده بود، گرچه برای بسیاری تازه بود اما انتقادات شماری را هم برانگیخت؛ یکی از آنان "آیدین آغداشلو"، نقاش و هنرمند ایرانی است که با دقت بسیار در مطلبی که در 29 آذرماه 1384 نوشت، به کمبود های آن اشاره کرد و گزینش عنوان "امپراتوری فراموش شده" را هم زیر پرسش برد.
او از جمله می گوید: «از چهارصد و پنجاه شيء عرضه شده، چهارصدتايي را مي‌شد، و مي‌شود در دو سه موزه تماشا كرد؛ بخش عمده‌ي آثار از سه موزه‌ي مهم "بريتانيا"، "لوور" و "موزه ملي ايران" فراهم آمده كه هرسه موزه قابل دستيابي‌اند.
نمونه‌هاي ديده نشده يا كم‌تر ديده شده را مي‌شد از موزه‌هاي دورافتاده و يا مجموعه‌هاي خصوصي امانت گرفت، كه به خاطر بی‌توجهی يا وقت كم و يا برنامه ريزي مختصر و ناكامل برگزاركنندگان موزه بريتانيا، صورت نگرفته بود؛ به عنوان يك مثال ساده، مي‌شد از آثار بي‌نظير و شگفت‌انگيز هخامنشي موزه‌ي "ميهو"ي ژاپن- ساغرهاي نقره‌يی با سر اسب و شير، دستبند و گردن‌بند طلا با خمير فيروزه، ساغر شيشه‌ای با سرشير، جام نقره‌ای طلاكوب و نيز از مجموعۀ "هوشنگ محبوبيان"- دو پيكرۀ برنز زنان ايستاده، و از مجموعۀ موزه‌ي ملی شهر دوشنبۀ تاجيكستان- غلاف خنجر عاج و از صدها شیئی ممتاز ديگر، استفاده كرد و امانت گرفت.
نام نمايشگاه نامربوط و ناكامل است. "امپراتوري فراموش شده"، اسم بي‌معنا و پرتی است. هخامنشيان كجا فراموش شده‌اند؟ حتا اگر هيچ نمونه‌ای از اين تمدن باقی نمانده بود، تنها متونی كه دشمنانشان، يوناني ها در ستايش و يا در ضديت با آنان نوشته‌اند كفايت میكرد تا جايگاهشان در تاريخ بشری ماندگار شود. فراموش نشده‌اند چون كتيبه‌هايشان خوانده شده، تاريخشان به دقت ثبت شده، لغت‌هايشان در مكالمه‌هاي روزمره‌ي ما به كار میرود، نام‌هايشان را بر روي فرزندانمان مي‌گذاريم و آثار هنري فاخرشان زينت‌بخش هر موزه‌ای است.
عنوان بعدي نمايشگاه يعني "جهان ايران باستان" هم به موضوع اصلی نمايشگاه كه "تمدن هخامنشي" باشد اشاره ندارد. ايران باستان از مادها تا ساسانيان را در بر مي‌گيرد و نه در كاتالوگ نمايشگاه و نه در پوسترهاي آن نام "هخامنشيان" نيامده است.»
البته آیدین آغداشلو در همان مطلب به اشیائی اشاره دارد که از موزه ایران فرستاده شده بودند و خود تا حدی پاسخ گوی انتقاد خود می شود، چرا که دیدن همین اشیاء برای بازدید کنندگانی که بخت دیدن این آثار را در ایران نداشتند، بسیار مهم بود.
او می گوید: «آثاری كه از ايران ارسال شده، مجموعۀ قابل توجه و پراهميتي است؛ از لوح نقره‌يی داريوش اول كه از زير پاگرد ورودي كاخ آپادانا به دست آمده که "جفت طلايی دزديده شدۀ آن همچنان مفقود است و انگار آرام آرام دارد از يادها مي‌رود و كسی زحمت سئوال و تعقيب آن را متحمل نمیشود"، تا "ريتون طلايی با سر و دستان شير بالدار كه نبر سر اصالت آن همچنان حرف و سخن بسيار است و حدود چهل سال پيش از پاريس خريداری شده است" و مجسمۀ سگ نشسته كه بخش اعظم سر و گردن آن، مرمتی نه چندان استادانه و دقيق دارد، و قطعاتي از نقش برجسته‌هاي تخت جمشيد و كاسه طلايي با نام "خشايارشا" كه ظاهرا در همدان يافته شده و دربارۀ اصالت آن هم ترديدهايی هست و چند پلاك برنزی و طلايی عالی كه بر روي درها و دروازه‌ها نصب می‌شده، و چند جفت گوشوارۀ طلايي زيبا كه در پاسارگاد كشف شده، و دو قطعه سنگ لاجورد، يكي نقش برجستۀ گاو بالدار مجموعۀ موزه "رضاعباسی" و ديگری سر ظريف و بی‌همتاي يك شاهزاده‌ي هخامنشی، تماماً از انتخاب سنجيده مسئولين ايرانی نمايشگاه حكايت می‌كند.»
یک پژوهشگر و هنر شناس تاریخ، به نام "جاناتان جونز"، در شماره هشتم سپتامبر روزنامه گاردین لندن، با جملاتی بسیار دشمنانه و کینه توزانه، به این نمایشگاه تاخت و نوشت: «پادشاهان پارس جنایتکاران بزرگ تاریخ بوده اند». او همچنین می نویسد که «هخامنشیان عامل ناامنی سایر دولت‌ها بوده اند. بر خلاف تصور عام، اروپاییان اولین تمدن بشری را بنیان ننهاده اند، خط نوشتاری در خاورمیانه به وجود آمد و یونانیان نویسنده تاریخ بودند. "هردوت" می گوید که دموکراسی زاینده نبرد یونانیان با استبداد پارس (هخامنشی) می باشد و کورش- پادشاه هخامنشی، با استبداد بر رعایا حکومت می‌کرده است».
جاناتان جونز، شاید تنهاکسی باشد که پژوهش های تاریخ نویسان دیگر غربی را با جملاتی پر از نفرت و بدون مدرک رد می کند اما در نبود پژوهش های گسترده و اسناد، در پیوند با آثار باستانی ایران و به ویژه آثار دوران هخامنشی، او نیز تریبون خود را می یابد و احتمالأ شماری را نیز باخود همراه می سازد.
دیگر این که نام هخامنشیان، تنها هنگام تدریس تاریخ برده می شود و در بسیاری از نوشتارها از روی ایران باستان می‌گذرند و اشاره ای هم به دستاورهای امپراتورهای باستانی این کشور نمی شود. پرسش این است که آیا خود ایرانیان این دستاوردها و ویژگی های این سلسله را می شناسند و آیا جز یک خط کلی ناچیز و درحد اروپائیان، دانش بیشتری در این مورد دارند؟
به هر رو، در زمان برگزاری نمایشگاه که شماری کنفرانس نیز با شرکت حدود 50 پژوهشگر بین‌المللی و ایرانی پیرامون آن تشکیل شد؛ این پژوهشگران هریک از زاویه ای خاص این دوران را شکافتند
گفتگو با شاهرخ رزم جو- باستان شناس در موزه ملی ایران و مهدی دریائی- متخصص سکه‌های پیش از اسلام
بنابراین فرصتی دست داد که با شاهرخ رزم جو- باستان شناس در موزه ملی ایران و مهدی دریائی- متخصص سکه‌های پیش از اسلام، به گفتگو بنشینم. در این گفتگو که پیرامون دستاوردها و میراث هخامانشیان در زمینه های مختلف می گردید در آغاز از ویژگی‌های هخامنشیان پرسیدم. شاهرخ رزم جو می‌گوید:
«آن چه مسلم است، در سالهای اخیر، بناهای تاریخی از گزند افراد و ایام و نبود رسیدگی بری نبوده اند و شماری هم گِله می‌کننند که بازديد از اماكن باستانی به دلیل گرفتن كرايه سنگين پاركينگ ها كه براي خودروهاي اتوبوس تا 70هزارتومان و خودروهاي سبك 25 هزارتومان در نظر گرفته شده، در كسی رغبتی به بازديد از اين اماكن باستانی از جمله تخت‌جمشيد را به وجود نمی آورد که البته در نبود آمار دقیق دیدارها، نمی توان این گِله‌ها را چندان جدی گرفت، به ویژه این که در همه جهان، بخشی از بودجه نگهداری و ترمیم بناهای تاریخی و فرهنگی از راه پرداخت بلیط وفروش یادگاری و ... تأمین می‌شود.»
***
این برنامه در روز سوم اوت 2013 نیز پخش شده است.
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید