توقف تولید گاز در دریای شمال سرمایه گذاری مشترک ایران و بی پی

درحال حاضر ایران دردو طرح بهره برداری از منابع برون مرزی نفت و گاز شریک است. اولین طرح مشارکت مربوط به حوزه گازی موسوم به "رام" دردریای شمال و دیگری، میدان گازی " شاه دنیز" درسواحل دریای خزر است. میدان رام درفاصله 370 کیلومتری سواحل اسکاتلند قرار گرفته .

میدان گازی یاد شده در سال 1977 کشف شد. ایران از اوائل دهه هفتاد بدنبال سرمایه گذاری های مشترک خارجی با هدف تامین درآمد های ارزی جدا از درآمدهای ناشی از صادرات نفت خام بود. سرمایه گذاری مشترک با شرکت بی پی در میدان گازی یاد شده همزمان با خرید 25 در صد از سهام شرکت صنعتی معروف گروپ آلمان توسط ایران صورت گرفت.

در آن تاریخ تلاش ایران برای خرید شرکت هواپیمایی پان آمریکا و همچنین مجموعه هتلهای بین المللی کنتیننتال، با مخالفت کنگره آمریکا روبرو شده بود. جدا از حوزه مدیریت و صنعت، در بخش انرژی، ایران 10 در صد از سهام شرکت تولید سوخت اتمی اورودیف فرانسه را به مبلغ 1 میلیارد دلار خریداری کرده بود. مانده مالکیت ایران در شرکت یاد شده تا این تاریخ همچنان موضوع کشمکش حقوقی مابین ایران و فرانسه است.

مشارکت با بی پی

ایران سرمایه گذاری مشترک در موسسات خارجی با استفاده از ذخایر ارزی ناشی از صادرات نفت خام را بمنظور ایجاد منابع مستقل درآمد ارزی، و همچنین در اختیار گرفتن تکنولوژی های پیشرفته و تسلط یافتن در مدیریت موسسات بزرگ بین المللی پیگیری میکرد.

هدف ایران از سرمایه گذاری مشترک با شرکت بی پی، که در آن تاریخ یکی از دو شرکت بزرگ نفتی جهان بشمار میرفت و در کنسرسیوم نفت ایران نیز نقش رهبری داشت، استفاده از تجارب شرکت یاد شده در مدیریت طرحهای اکتشاف و تولید در میدانهای خارجی بود. شرکت ملی نفت ایران پیش از انقلاب اگرچه از لحاظ دارا بودن سرمایه و درآمد در ردیف یکی از سه شرکت بزرگ دنیا قرار داشت و با فاصله زیاد کلیه کشور ها و شرکتهای نفتی منطقه را پشت سر نهاده بود، با این وجود برای حضور فعال در طرحهای اکتشاف و تولید نفت در دیگر نقاط جهان به استفاده از تجارب شرکت پرسابقه مانند بی پی نیازمند بود.

بعد از انقلاب سرمایه گذاری مشترک ایران و بریتانیا در نفت شمال به فراموشی سپرده شد و تکلیف آن روشن نبود. بعد از جنگ هشت ساله ایران و عراق و در ادامه رایزنی های تهران با بی پی، راه اندازی این طرح در آغاز دهه 90 بار دیگر مورد توجه قرار گرفت.

با کاهش میزان متوسط تولید گاز در دریای شمال، بریتانیا که بزرگترین مصرف کننده گاز در اروپا محسوب میشود، تلاش برای اکتشاف میدانهای تازه گازی و افزایش تولید از آنها را مورد توجه بیشتر از پیش قرار داد. با توجه به کاهش سالانه تا 10 در صد از ظرفیت تولید گاز در دریای شمال، کشف میدانهای تازه میتوانست از میزان تکیه بریتانیا و بقیه اروپا به گاز وارداتی پیش گیری کند.

از این جهت طرف بریتانیایی فعال ساختن میدان یاد شده را با شریک ایرانی در میان نهاد. سرمایه گذاری شرکت ملی نفت ایران در میدان گازی رام 50- 50 و میزان مالکیت دو طرف مساوی است. برای بهره برداری از این میدان متعاقباً 566 میلیون دلار سرمایه گذاری صورت گرفت.

وضعیت کنونی

میدان نفتی یادشده سرانجام در سال 2005 به تولید رسید. تولید کنونی گاز از این میدان نفتی تا 6 میلیون متر مکعب در روز است. این حجم گاز بیش از 2 درصد از مصرف مجموع روزانه گاز طبیعی بریتانیا را تامین میکند.

میزان ذخیره گاز میدان رام معادل 135 میلیون بشکه نفت است. تولید گاز میدان رام در حدود 5 در صد از تولید مجموع نفت و گاز شرکت بی پی در دریای شمال است.

برای درک اهمیت این حجم از تولید در تامین نیاز روزانه بریتانیا به گاز، مقایسه آن با نقش راکتور اتمی بوشهر در تامین برق ایران میتواند الگو قرار بگیرد. راکتور بوشهر با یک میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم و تحمل میلیارد ها دلار هزینه های غبر مستقیم و صرف 35 سال وقت در صورت رسیدن به ظرفیت نهایی، تنها 1.5 در صد از برق مصرفی ایران را تامین خواهد کرد در حالی که در بریتانیا، گاز طبیعی بجز تولید برق مستقیما در خانه ها و واحد های تولیدی نیز مورد استفاده قرار میگیرد و رقم 2 در صد مجموع مصرف از این لحاظ برای کشور یاد شده دارای اهمیت بیشتری است.

انتقال سهام

نزدیک به دو دهه بعد از انقلاب سر انجام سهام ایران در میدان گازی "رام " به شرکت تازه تاسیس نفتیران که در تهران به ثبت رسیده و یک شرکت فرعی را در بریتانیا با همین نام در مالکیت خود داشت منتقل شد.

ایران بنا بر توافق بعد از انقلاب با بی پی و به دلیل نداشتن ظرفیت های فنی لازم، در تولید و فروش گاز حاصل از میدان رام نقش مستقیم نداشت. با این حال تعدادی از کارمندان وزارت نفت جمهوری اسلامی ابتدا با عزیمت به لندن و استقرار در شرکت نیکو از راه دور، بر مدیریت این سهام و نظارت غیر اجرایی داشتند. تدریجا با افزوده شدن بر تعداد کارمندان اعزامی از ایران و استخدام چند عضو محلی، بمنظور ادامه نظارت بر سهم مالکیت ایران در میدان گازی رام دفتری در شهر آبردین اسکاتلند گشوده شد که در حال حاضر نیز همچنان بروی کاغذ مشغول بکار است.

اگرچه ایران در طرح گازی دیگری در آبهای آذربایجان در حاشیه دریای خزر نیز با شرکت بی پی دارای مشارکت مستقیم است و لی بنا بر تصمیم جامعه اروپا و موافقت آمریکا طرح توسعه میدان گازی " شاه دنیز " از شمول تحریمهای یک جانبه اروپا و امریکا علیه ایران مجزا نگاه داشته شده است.

مشارکت در خزر

در شاه دنیز، ایران دارای 10 در صد سهم مالکیت است. با وجود مستثنی شدن شاه دنیز از شمول تحریمها، سهم ایران برای بهره برداری از میعانات گازی این میدان، مشمول تحریمها شده است و از این رو ایران قادر نخواهد بود به حقوق توافق شده قبلی خود و بهره برداری از میعانات گازی میدان شاه دنیز دست یابد. اگرچه ایران اعلام داشته که بهره برداری از میعانات گازی میدان شاه دنیز را مستقلا انجام خواهد داد و لی در عمل تحقق این هدف در شرایط کنونی برای ایران آسان و عملی بنظر نمیرسد.

تاثیر تحریم ها

تحریمهای یک جانبه آمریکا علیه ایران در ماه ژوئن سال جاری اعلام شد و بموجب بخشی از این تحریمها مشارکت شرکتهای نفتی با ایران در زمینه بهره برداری از منابع انرژی و استفاده از تجهیزات فنی پیشرفته منع گردید.

جامعه اروپا متعاقبا با وضع تحریمهای یک جانبه خاص خود در این راه عملا به آمریکا پیوست. در 29 اکتبر سال جاری هیات وزیران جامعه اروپا مقررات اجرائی تحریم ها را منتشر ساخت و متعاقباً سخنگوی خانم اشتون، مسدول سیاست خارجی جامعه اروپا، اعلام داشت که بهره برداری از میدان نفتی " رام " میتواند در شمول تحریمهای جامعه اروپا قرار بگیرد.

بعد از اعلام نظر یاد شده، شرکت بی پی اتخاذ تصمیم نهایی در این زمینه را موکول به رایزنی با دولت بریتانیا ساخت. روز چهارم ماه نوامبر جاری شرکت بی پی اعلام داشت که بهره برداری از میدان گازی " رام " را طی روز های بعد ( هفته جاری ) متوقف خواهد کرد.

گزینه های ایران

با متوقف شدن تولید این میدان گازی، سهم ایران و سرمایه گذاری قابل توجه در آن نیز شرایط مبهمی خواهد یافت. یکی از گزینه های ایران فروش سهام مالکیت خود به شرکت بی پی است. بعد از متوقف شدن تولید گاز در " رام" ، بی تردید بی پی خواستار خرید سهام ایران با حد اقل قیمت خواهد شد، با این استدلال که در هر حال سهام یاد شده برا ی ایران فاقد ارزش است.

سود ایران از میدان گازی رام در سال 2009 به 85 میلیون دلار بالغ شد، اگرچه در سال پیش از آن به علت پایین بودن قیمتهای جهانی گاز و همچنین پرداخت هزینه های بهره برداری، میدان یاد شده متحمل زیان شده بود.

سخنگوی شرکت نفتیران بعد از اعلام قطعی توقف تولید در میدان گازی مشترک ایران در دریای شمال اعلام داشت که فروش سهام ایران به شرکت بی پی در حال حاضر مد نظر نیست و لی با توجه به سهم 50 درصدی بی پی در طرح یاد شده بعید بنظر میرسد که برای شرکت نفتیران حق فروش سهام به شخص حقیقی و یا حقوقی ثالث منظور شده باشد.

زیان ناشی از توقف تولید در میدان گازی رام و همچنین محروم ماندن از بهره برداری میعانات گازی از میدان گازی شاه دنیز در آبهای دریای خزر، بخشی از نتایج اعمال تحریمهای جامعه اروپا و آمریکا علیه ایران است. اگرچه ایران منکر تاثیر گذاری تحریمها است ولی در مقایسه با مجموع زیانهای ناشی از توقف اکتشاف و تولید در میدانهای داخلی نفت ایران ، زیانها مربوط میدانهای خارجی " رام " و "شاه دنیز " ، بسیار اندک بنظر میرسند