انقلاب جهان عرب ربطی به عربگرایی و اسلامگرایی ندارد

رویدادهای جهان عرب بیشترین توجه نشریات هفتگی فرانسه را به خود جلب کرده اند، ژان دانیل در تفسیری که به همین مناسبت در هفته نامۀ نوول ابزرواتور به چاپ رسانده نوشته است :
آنچه بیش ازهمه در انقلاب جهان عرب جلب توجه می کند اصالت و تازگی آن است : ساحت تاریخی این انقلاب را در هیچ یک از کتاب های تاریخ و خاطرات تاریخی نتوان یافت. ویژگی دیگر انقلاب جهان عرب شرکت جوانان است در آن : هیچگاه در جهان عرب به اندازۀ امروز این همه جوان، آنهم با انگیزه های که به تنفر از غرب و اسرائیل هیچ ارتباطی ندارد، درگیر عصیان و اعتراض علیه وضع موجود نبوده است. رهبری این جوانان را بر خلاف گذشته شخصیت های فرهمندی همچون جمال عبدالناصر یا آیت الله خمینی در دست ندارند. ویژگی سوم انقلاب جهان عرب، از نظر ژان دانیل، استفاد همین جوانان از ابزارهای نوین اطلاعلاتی و ارتباطی نظیر اینترنت، "فیسبوک" و "تویتر" است. همین ابزارهاست که در شیوه های ارتباط و تعامل و تبادل اطلاعات میان جوانان انقلابی، دگردیسی به وجود آورده است. و در آخر ویژگی دیگر انقلاب جهان عرب، از نظر مفّسر نوول ابزرواتور، این است که این رویداد در جوامعی بیش از پیش فقیر صورت می گیرد : جایی که ثروت در دستان اقلیتی ناچیز متمرکز شده و به خود شکل تجملی زننده را گرفته است. به گمان ژان دانیل این داده ها ربطی به عربگرایی و اسلامگرایی ندارند. جوانان مصری حاضر به پذیرش مذهبی نیستند که نقش ایدئولوژی استبدادی و تاریک اندیشی را ایفا می کند.
ژان دانیل همین رأی را با قدرتی بیشتر در مورد انقلاب مردم تونس بیان کرده است. او گفته است که زنان تونس هرگز حاضر نخواهند شد که در برابر اسلامگرایان از برابری جنسیتی و حقوقی شان با مردان چشم پوشی کنند. افزون بر این، تعجب آور نخواهد بود که خود اسلامیون تونس بکوشند که این برابری را با استناد به قرآن و قوانین شرع تأئید کرده و مورد پشتیبانی قرار دهند. از این گذشته، رهبر اسلامیون تونس، راشد غنوشی که به شکرانه انقلاب مردم تونس از تبعید بیست سالۀ لندن به تونس بازگشت گفته است که او نه مخالف برابری زن و مرد است و نه مخالف آزادی های مذهبی. او همچنین گفته است که تنها به دموکراسی اعتماد دارد که بازگشت او را از تبعید میّسر ساخت.
موضوع اصلی آخرین شمارۀ هفته نامۀ لوپوئن رویدادهای خاورمیانه است تحت عنوان "شبح اسلامگرایی". میرییل دوتل، مقاله نویس لوپوئن رویدادهای کنونی جهان عرب را با فروپاشی دیوار برلین مقایسه کرده و قیام های تونس، مصر، یمن، اردن و الجزایر را نتیجۀ اقدام جوانان و توسعۀ جوامع مدنی در جهان عرب دانسته است. او به نگرانی و پرسش های کشورهای غربی در مورد صعود محتمل اسلامگرایی از خلال این رویدادها پرداخته و نوشته است که یافتن پاسخ برای این پرسش ها و نگرانی ها اصلاً کار چندان ساده ای نیست، زیرا در بادی امر و برغم همۀ ساده انگاری ها جوامع عربی، اصولاً جوامع یکدستی نیستند.
با این حال، مفّسر نشریه لوپوئن معتقد است که حتا برگزاری یک انتخابات آزاد در مصر به روی کار آمدن اخوان المسلمین در این کشور منجر نخواهد شد. اولاً به این خاطر که ارتش قویاً ارکان قدرت را در مصر در دست دارد. ثانیاً، عمر سلیمان، رییس سابق سرویس های اطلاعاتی مصر که اینک معاونت رییس جمهوری را در دست گرفته و می رود جانشین حسنی مبارک شود، کسی نیست که در مقابل اسلامگرایان مماشات کند و بر خلاف قانون اساسی مصر به یک حزب مذهبی رسمیت ببخشد. از اینها گذشته، خود اخوان المسلمین هم در پی قدرت گیری نیست. از نظر مفسر لوپوئن، آنچه این سازمان می خواهد دینی کردن جامعه از پایین و از خلال فعالیت های اجتماعی است. رهبران اخوان المسلمین معتقدند که در روز موعود جامعه اسلامی شدۀ مصر مثل میوۀ رسیده در دامان آنان خواهد افتاد. نکته اما، اینجاست که چنین تلقی از دین مستلزم به کارگیری مدارای دینی، پذیرش کثرتگرایی در حوزۀ دین و مهمتر از همه به رسمیت شناختن رقابت میان افکار مختلف دینی و غیردینی از سوی خود اخوان المسلمین است.
مقاله نویس لوپوئن در پایان افزوده است که وضعیت اسلامگرایی در مغرب به هیچ وجه حتا به خوبی اخوان المسلمین در مصر نیست. دلیل عمدۀ این امر هم جنگ خونین داخلی میان ارتش الجزایر و جبهۀ اسلامی نجات در جریان سال های 1990 است که روی هم بیش از 100 هزار کشته برجای گذاشت. در تونس نیز به نوشتۀ نویسندۀ مقاله، توسعۀ اقتصادی و آزادی های به دست آمده بزرگترین سد در مقابل صعود اسلامگرایی هستند، تا آنجا که راشد غنوشی رهبر اسلامیون تونس گفته است که او قصد شرکت در انتخابات ریاست جمهوری کشورش را هم ندارد.
لوپوئن همچنین مصاحبه ای انجام داده است با طارق رمضان، روشنفکر مصری و نوۀ حسن النبا پایۀ گذار سازمان اخوان المسلمین که معتقد است اخوان السملین یک سازمان مخالف خشونت و قانونگرا است که می تواند از 30 درصد پشتیبانی افکار عمومی مردم مصر نیز بهره مند باشد. طارق رمضان در جای دیگری از سخنانش افزوده است که شکاف نسل ها در درون اخوان المسلمین به اختلاف برداشت ها میان نسل قدیمی و نسل جدید منجر شده است. از نگاه این روشنفکر مصری، نسل جدید اخوان المسلمین بیشتر به حزب توسعه و عدالت ترکیه شباهت دارد که ضمن پذیرش جدایی دین از دولت و دموکراسی از ارزش های اسلامی سازگار با این اصول نیز پشتیبانی می کند.