الیزابت ملکه الماس؛ راز بقای سلطنت در بریتانیا

نزدیک به هفت دهه پیش، فاروق پادشاه سابق مصر که خواهر او فوزیه به همسری پادشاه ایران محمد رضا پهلوی درآمده بود، پیش بینی کرد که در سالهای بعد تنها پنج شاه در جهان باقی خواهند ماند؛ چهار شاه در ۵٢ کارت بازی، بعلاوه پادشاه بریتانیا!

الیزابت امروز رکورد طولانی ترین زمان سلطنت مشروطه را در جهان دارد. نظام سیاسی بریتانیا که از جمله با ثبات ترین شیوه های دمکراسی در جهان است تداوم و کارآمدی خود را مدیون سلطنت میداند. اندرو مار، مجری شناخته شده برنامه های تلویزیون بی بی سی، در زندگی نامه تازه ای که از ملکه نوشته او را «ملکه الماس» نام داده که استعاره ای از ارزش و ماندگاری او است.

در زمان به سلطنت رسیدن ناگهانی الیزابت جوان در سال ١٩۵٢، پس از مرگ پدرش، بسیاری از مردم نا آشنا با نظام پادشاهی بریتانیا و بیگانه با ریشه های عمیق آن در تاریخ و سیاست آن کشور تصور میکردند که الیزابت آخرین ملکه‌ی امپراطوری در حال ذوب شدن خواهد بود.

صرفه اقتصادی، مصالح سیاسی

بریتانیا در خاتمه جنگ با فقر اقتصادی و مشکل بیکاری دست به گریبان بود. در داخل سوسیالیسمِ قدرت میگرفت و نظام جمهوری نزد نسل جوان و گروههای کارگری طرفداران بیشتری می یافت.

خارج از بریتانیا کشور های مستعمره یک به یک امپراطوری نه چندان پیر ولی کم نفس را ترک میگفتند و استقلال خود را جشن میگرفتند.

امروز بریتانیا بحرانها را پشت سر نهاده، اقتصاد آن در جمع سه قدرت برتر اروپایی و شش کشور بزرگ جهان تثبیت شده، نشانه های ملی خود، منجمله نظام پادشاهی مشروطه و لیره استرلینگ را به عنوان واحد پول ملی حفظ کرده و مستعمره های سابق نیز در گروه «کشور های مشترک المنافع» باقی مانده اند.

ملکه الیزابت رییس اسمی و نماد قدرت در بریتانیا است، و کشور های کانادا، استرالیا و نیوزیلند نیز او را همچنان رییس کشور خود میدانند. فرمانداران سه کشور اخیر که از نظر تشریفات بالاتر از رییس دولت قرار دارند، با حکم ملکه بریتانیا و به عنوان نماینده او گمارده میشوند. اگرچه ملکه نزد مردم انگلیس محبوب تر از مردم اسکاتلند، ولز و ایرلند شمالی است ( مجموعه ای که بریتانیا خوانده میشود) در درون سه کشور پیوسته دیگر نیز میزان حمایت از او همچنان در اکثریت است.

اکثریت مردم و رای دهندگان بریتانیایی، خانواده سلطنتی را، گذشته از ارزشهای سنتی و نمادی، از نظر اقتصادی هم به صرفه خود میبینند. خانواده سلطنتی سالانه ٣٦ میلیون پوند برای مالیات دهندگان هزینه در بر دارند، ولی، گفته میشود که بیش از این میزان برای خزانه دولت درآمد ایجاد میکنند.

در مورد مراسم شصت سالگی سلطنت الیزابت نیز، با اعلام دو روز تعطیل، انتظار میرود سفر مسافران خارجی، تهیه فیلم و گزارشهای خبری، و برگزاری مراسم در داخل کشور درآمدی بیش از هزینه های آن تولید کند.

عبور از بحرانها

شخص ملکه در طول شصت سال گذشته بحرانهای کوچکی را پشت سر نهاده. در سال ۱٩٦٦ و زمانی که در اثر نشست زمین مدرسه ای در ولز خراب شد و بیش از ۱۱۰ کودک جان خود را از دست دادند، ملکه به دلیل تاخیر چند روزه برای حضور در محل حادثه و ابراز همدردی با خانواده های قربانیان، به بی اعتنایی نسبت به جان شهروندان متهم شد.

در سال ۱٩٩٢ بعد از حادثه سقوط هواپیمای پان آمریکن در روستای لاکربی اسکاتلند، ملکه الیزابت در مراسم کلیسایی مربوط به نوجوانی که همراه با ١۵ نفر دیگر در زمین جان خود را از دست داده بودند حضور نیافت و بار دیگر از سوی مردم و رسانه های مورد انتقاد قرار گرفت.

بعد از کشته شدن عروس خود دایانا ، طی یک حادثه اتومبیل در پاریس ملکه از محل تعطیلات تابستانی خود در کاخ «بل مورال» اسکاتلند، دیر به لندن بازگشت و این بار نیز مورد انتقاد شدید قرار گرفت.

روابط شخصی و خارج از قرارداد ازدواج دایانا، چارلز ولیعهد، و همسر دومین فرزند او، سرافرگوسن، وضعیت خانواده سلطنتی را نزد افکار عمومی متزلزل ساخت. ولی این بحران نیز به فراموشی سپرده شده و میزان حمایت افکار عمومی از خانواده سلطنتی تدریجا بالا رفت.

در نگاه بسیاری، عامل اصلی بهبود موقعیت سلطنت در افکار عمومی این کشور، شخصیت ملکه و احاطه او بر امور بوده است. در ٨٦ سالگی، ملکه انگلیس از زمان چرچیل تاکنون ۱٢ نخست وزیر داشته و دولت وقت در بریتانیا به عنوان «دولت ملکه» خوانده میشود.

در طول شصت سال گذشته با استثناهای محدود، ملکه هر هفته با نخست وزیر وقت خود دیدار کاری داشته، اگر چه هرگز مطلبی پیرامون موضوع مذاکرات نخست وزیر با ملکه انتشار نیافته است.

ملکه برای انجام مصاحبه در مقابل روزنامه نگاران قرار نمیگیرد، اگر چه تاکنون چند فیلم مستند با حضور و مشارکت او تهیه شده است. ملکه تاکنون به دفعات مدل نقاشی هنرمندان و تصویر گران بوده، و در مورد تنظیم موزیک مخصوص مراسم شصت سالگی سلطنت خود نیز با آهنگسازان مربوط ملاقات و دیدار کرده است.

دیوید کمرون نخست وزیر کنونی و تونی بلر نخست وزیر پیشین از او به عنوان یک شخصیت بسیار مطلع از اوضاع جهان و مسلط و با هوش یاد می کنند.

موضوع جانشینی

ملکه الیزابت دوم در هشتاد و شش سالگی در وضعیت جسمی بسیار خوبی بسر میبرد. او قصد دارد تا زمانی که زنده است در تخت سلطنت باقی بماند. او سلطنت را یک شغل و مسئولیت مادام العمر میداند.

اگرچه تردید هایی در مورد آینده سلطنت بدون حضور الیزابت و طی دوران بعد از او مطرح شده، ولی نشانه ای دایر بر جدی بودن این تردید ها در دست نیست. در درون خانواده سلطنتی، تا ١٢ فرد، بعد از ولیعهد در صف قرار دارند.

به صورت طبیعی باید انتظار داشت که بعد از ملکه ولیعهد و پسر ارشد او چارلز ویندزور به سلطنت برسد. ولی اقبال افکار عمومی از شاهزاده ویلیام، فرزند ارشد ولیعهد بیشتر از چارلز است.

بخصوص ازدواج ویلیام، با کاترین میدلتون که مردم از او با نام خلاصه «کیتی» یاد میکنند، میزان محبوبیت وی را افزایش داده و اکثریت مردم بریتانیا خواستار به سلطنت رسیدن ویلیام بعد از الیزابت دوم هستند.

در درون کارکنان کاخ سلطنتی، فردی است که مسئولیت او تنها محدود به ترتیب دادن و مدیریت مراسم به خاکسپاری ملکه بعد از مرگ و نظارت بر مراسم انتقال سلطنت به جانشین او است.

مادر ملکه الیزابت دوم ١۰٢ سالگی را پشت سر نهاد. با توجه به وضعیت سلامت ملکه، باقی ماندن او در قدرت برای ١۰ سال بعد و یا بیشتر، و احتمالا گمارده شدن فرد تازه ای بجای صاحب منصبی که قرار است مراسم به خاک رسانی او را مدیریت کند دور از ذهن نیست.

به این ترتیب رسیدن ویلیام به پادشاهی، بجای پدر را نباید چندان غیر محتمل دید. در اجرای قانون نانوشته ای که تاکنون عمل شده، در صورت وجود پسر در خانواده شاه و یا ملکه وقت بریتانیا، فارغ از ارشدیت سنی، پسر به پادشاهی میرسد. با تغییر این قانون، در صورت دختر دار شدن ویلیام، بعد از او، دختر وی ملکه خواهد شد. بریتانیا همچنان برای چند دهه بعد به حفظ نظام موجود و تداوم سلطنت فکر میکند و به هیچ وجه آماده تغییر نظام سیاسی کنونی نیست.