توسعۀ آفریقا: ده‌ها میلیون نفر به طبقۀ متوسط افزوده شده‌اند
نتشر شده در:
گوش کنید - ۱۰:۰۹
رشد اقتصادی چشمگیر آفریقا در چند سال اخیر، بدبینی‌های رایج را در مورد آیندۀ این قاره تغییر داده است. پروژه‌های متعدد همکاری‌های منطقه‌ای از شرق آفریقا گرفته تا مغرب، چشم‌اندازهای مثبتی برای توسعۀ آفریقا ساخته. با اینحال، عوامل سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در این قارۀ پهناور، واقعیت سنگین فقر و بیماری و خشونت را سخت ریشه‌دار و سمج کرده است.
این هفته، رؤسای سه جمهوری بزرگ آفریقا نامه، یا فراخوانی مشترک منتشر کردند که در مطبوعات انگلیسی و ترجمۀ آن تقریباً همزمان در روزنامه‌های فرانسه دیده شد.
سه رئیس‌جمهوری رواندا (پل کاگامه)، کنیا (اوهورو کنیاتا) و اوگاندا (یوری موسه‌ونی)، بزرگان سیاسی و اقتصادی جهان را تشویق می‌کنند که برای کار و سرمایه‌گذاری به آفریقا فکر کنند، چرا که این قاره، در مرکز آیندۀ اقتصاد جهان قرار دارد.
هم زمان با انتشار نامۀ سه رئیس‌جمهوری آفریقای شرقی، انستیتوی پیش‌بینی‌های اقتصاد مدیترانه1 گزارشی منتشر کرده در بارۀ آیندۀ اقتصادی مغرب (مراکش، الجزایر، تونس) که به طور خلاصه می‌گوید: چرا نباید رابطۀ مغرب با اروپا همان باشد که رابطۀ مکزیک با ایالات متحد آمریکا؟
وجه اشتراک هر دو دیدگاه، خوشبینی به آیندۀ آفریقا، و نقش مهمی است که این قارۀ مصیبت‌کشیده می‌تواند در دنیای فردا برعهده گیرد.
سه رئیس جمهور می‌نویسند: "با این که جنگ و فقر هنوز در بخش بزرگی از آفریقا چیره است ولی با اینحال این قاره هیچگاه تا این اندازه ثبات نداشته... علاوه بر این، شاخص رشد اقتصادی قاره، یکی از بالاترین‌های جهان است... طی دهۀ اخیر، ده‌ها میلیون آفریقایی به طبقۀ متوسط پیوسته‌اند. شهرها با شتاب زیاد گسترش می‌یابند و جمعیت آفریقا، جوان‌ترین جمعیت دنیاست".
سه رئیس جمهوری شرق آفریقا، ایمان دارند که ضروری‌ترین برنامه برای توسعۀ پایدار، طرح‌های همکاری‌های منطقه‌ای است. به نوشتۀ آنها، اتحادیۀ اروپا، اتحادیۀ کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) و قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی (ایالات متحد آمریکا، کانادا، مکزیک)، سرمشق‌هایی است که باید مورد توجه آفریقایی‌ها قرار گیرد.
آنان در ادامه از طرح بزرگ گسترش معبر شمالی2 به عنوان یک طرح منطقه‌ای آینده‌ساز نام می‌برند.
"معبر شمال" یا "کوریدور شمال" به محور ترابری و توسعۀ مهمی گفته می‌شود که با شبکه‌ای از جاده‌ها، راه‌های آبی، راه‌آهن و همچنین خطوط انتقال نفت، بندر مومباسا در کنیا را به کشورهای رواندا، بوروندی، اوگاندا و بالاخره جمهوری دموکراتیک کنگو وصل می‌کند. شاخۀ دیگر این محور، بندر مومباسا را به جنوب سودان پیوند می‌زند.
رؤسای جمهور کنیا، اوگاندا و رواندا می‌افزایند که در منطقۀ آنها گام‌های دیگری برداشته شده که ایجاد روادید مشترک برای سه کشور و تسهیل مقررات گمرکی از آن جمله است.
در عین حال این سه رهبر آفریقایی گوشزد می‌کنند که بدبختانه در این قاره، مرزهای سیاسی همیشه مانعی برای توسعه و سرچشمۀ نفاق و جنگ بوده است. به نوشتۀ آنها، روابط کشورهای آفریقایی با همسایگان، همیشه بدتر از روابط با سایر قاره‌ها بوده است.
از اقیانوس هند تا مدیترانه
از آفریقای شرقی که به شمال برویم، به یکی دیگر از مناطق مهم قارۀ آفریقا یعنی مغرب می‌رسیم. دنیایی دیگر که هم‌جواری‌اش با مدیترانه، زمینه‌ساز داده‌های اقتصادی بسیار متفاوتی است.
هرچند سه کشور الجزایر، مراکش و تونس به لحاظ سیاسی با یکدیگر بسیار فرق دارند، اما کارشناسان اقتصادی معتقدند که فراتر از اختلاف‌نظرهای سیاسی، می‌توان توسعۀ اقتصادی سه کشور را هماهنگ کرد و مستقیماً به اقتصاد اروپا پیوند زد.
نظریۀ انستیتوی پیش‌بینی‌های اقتصاد مدیترانه1 با نگاه به قارۀ آمریکا شکل گرفته است. در گزارش این انستیتو آمده است که ایالات متحد آمریکا موفق شده بخشی از صنایع خود را که به آسیای دور و اساساً چین منتقل شده بود، به تدریج به مکزیک بازگرداند.
بازگشت صنایع در هجرت
انتقال یا صدور صنایع غرب به کشورهایی که بهای کار ارزان دارند، از پدیده‌های بنیادین روند جهانی شدن به حساب می‌آید. با اینهمه، کشورهای غربی که خود مهد انقلاب صنعتی و سازنده و طراح جهان صنعتی‌اند، ناگهان از چند سال پیش به خود آمدند و دریافتند که بخش قابل توجهی از توانایی صنعتی خود را به طمع منافع بیشتر، به کشورهایی مثل چین و مالزی و ... منتقل کرده‌اند. کشورهایی مثل فرانسه و بریتانیا و ایتالیا زمانی از خواب بیدار شدند که به گفتۀ یک صاحب صنعت اروپایی حتی یک مونیتور ساده در این کشورها ساخته نمی‌شد. تقریباً تمامی صنایع پارچه و پوشاک فرانسه و بریتانیا به تونس و چین واندونزی و... انتقال یافت و به جای آن هزاران هزار بیکار، شهرهای کساد یا متروک و رکود اقتصاد باقی ماند.
به نوشتۀ کارشناسان انستیتوی پیش‌بینی‌های اقتصاد مدیترانه1، اروپایی‌ها هنوز نتوانسته‌اند این غفلت یا کوتاه‌بینی تاریخی را جبران کنند اما ایالات متحد، با تکیه به قرارداد تجارت آزاد آمریکای شمالی موفق شده تا اندازه‌ای آب رفته را به جوی باز گرداند: کارخانه‌هایی که به چین رفته بود کم‌کم در همسایگی ایالات متحد، در مکزیک مستقر می‌شوند. کانادا نیز از این تجربه بهره برده است. شماری از کارخانه‌هایی که از جمله برای بلک‌بری کانادا و یا سازمان ناسای آمریکا قطعات الکترونیکی می‌ساختند از چین به مکزیک نقل مکان کرده‌اند. بدین ترتیب، این صنایع آمریکایی که به دنبال دستمزدهای آسان به آسیای دور رفته بودند، اینک همین مزیت اقتصادی تعیین‌کننده را در کشور همسایۀ خود بازیافته‌اند.
انستیتوی پیش‌بینی‌های اقتصاد مدیترانه1 با طرح الگوی همکاری آمریکای شمالی، به این نتیجه می‌رسد که باید صنایع به هجرت‌رفتۀ اروپا را از شرق دور باز پس آورد و زیر گوش خود، در کرانۀ دیگر مدیترانه، در مغرب مستقر کرد. بدین سان، نه تنها طرح‌های توسعۀ منطقه‌ای در شمال آفریقا فعال خواهد شد که پیوندهایی محکم آیندۀ دو کرانۀ شمالی و جنوبی مدیترانه را به هم پیوند خواهد زد.
طبقۀ متوسط آفریقایی همچنان ضعیف است
از شرق آفریقا تا شمال و از آفریقای غربی تا ژوهانسبورگ، پروژه‌های همکاری منطقه‌ای متعددی در قارۀ آفریقا کم‌کم شکل می‌گیرد.
اما هر چند پیش‌بینی‌های صرفاً اقتصادی می‌تواند آیندۀ بسیار مثبتی برای کل قارۀ آفریقا ترسیم کند، واقعیات سیاسی و اجتماعی چندان مثبت نیست.
بر خلاف بسیاری از کارشناسان اقتصاد که قرن بیست و یکم را "سدۀ آفریقا" می‌خوانند و این قاره را در مقام غول اقتصادی آینده می‌نگرند، کسانی دیگر با بدبینی و لحنی هشدارآمیز از آیندۀ آفریقا سخن می‌گویند.
ژاک آتالی، اقتصاددان، نویسنده و مشاور سیاسی فرانسوی در سال ٢٠٠٦ کتابی نوشت به اسم "تاریخ مختصر آینده".
او در این کتاب پیش‌بینی می‌کند که در سال ٢٠٢٥، جمعیت آفریقا یک ونیم میلیارد نفر خواهد بود. او می‌نویسد "با این که خاک آفریقا بیش از ٨٠ درصد پلاتین، ٤٠ درصد الماس و یک‌پنجم طلا و کوبالت دنیا را در بر دارد، با این که غول‌هایی مثل هند و چین مواد خام لازم را از این قاره می‌خرند، اما باز هم تا سال ٢٠٢٥، آفریقا در سطح جهانی به عامل اقتصادی درجه اول تبدیل نخواهد شد".
ژاک آتالی می‌نویسد که البته شاخص رشد اقتصادی آفریقا بالاست اما نه در مقایسه با نرخ رشد جمعیت... به عقیدۀ او تا ده سال دیگر، طبقۀ متوسط آفریقایی همچنان محدود، و تقریباً نیمی از جمعیت زیر خط فقر باقی خواهد ماند.
ژاک آتالی برخی از دلایل گوناگون عقب‌ماندگی سمج آفریقا را بر می‌شمرد: ضربۀ تاریخی صدور برده از این قاره، ضعف بهداشت و تکرار اپیدمی‌های متعدد (در حال حاضر بیماری ابولا)، تغییرات نامساعد آب و هوا و خشکسالی‌های مکرر... اما از نظر آتالی، آنچه آیندۀ اقتصادی آفریقا را تاریک کرده، بیش از ضعف طبقۀ متوسط، فقدان گروه اجتماعی است که او "طبقۀ خلاق (آفریننده)" می‌نامد. منظور او از این عبارت همۀ کسانی هستند که در عرصۀ اقتصاد و بازرگانی، صنعت و ابداعات فنی، هنر و فرهنگ و زیبایی، نیروی محرکه برای نوآوری و تحول جامعه را می‌سازند.
هشت سال از انتشار کتاب "تاریخ مختصر آینده" می‌گذرد اما بسیاری از روشنفکران آفریقایی، اندیشه‌ها و پیش‌بینی‌های کتاب را همچنان معتبر می‌دانند.
1 - IPEMED : Institut de Prospective Economique du Monde Méditerranéen
2 – NCTIP : Northern Corridor Transport Improvement Project
دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید
آبونه شوید